Page 1 of 322
DÖRDÜNCÜ
ULUSLARARASI İSRAİL VE
YAHUDİLİK ÇALIŞMALARI
KONFERANSI 2020 BİLDİRİ
VE ÖZ KİTABI
הכנס הבינלאומי הרביעי לחקר ישראל והיהדות, כא-כד כסלו ה'תשפ"א
المؤتمر الدولي الرابع للدراسات اإلسرائيلية واليهودية, -٢٢ ٢٥ ربيع اآلخر ١٤٤٢
PROCEEDING AND
ABSTRACT BOOK OF THE
FOURTH INTERNATIONAL
CONFERENCE ON ISRAEL
AND JUDAISM STUDIES 2020
Editor/ Editör
M. Mustafa KULU
Page 2 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı, 7-
10 Aralık 2020.
Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies, December
7-10, 2020.
ISBN
978-625-409-304-3
Yayın Yılı/ Publication Year
25 Şubat 2021/ February 25, 2021
Editor/ Editör
M. Mustafa KULU
Yardımcı Editör/ Associate Editors
Kevser K KARATAŞ
Efrat AVIV
Mizanpaj/ Layout
M. Mustafa KULU
E-Posta/ E-mail
<israiliyatcom@gmail.com>
Web adresi/ Web Address
http://israiliyat.com | http://dergipark.gov.tr/israiliyat
Yazışma Adresi/ Mailing Address
İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi
Şükran Mahallesi, Mimar Muzaffer Cad.
121/ 236, 42200 Meram/ Konya
Page 3 of 322
İÇİNDEKİLER/ TABLE OF CONTENTS
İçindekiler/ Table of Contents.......................................................3
Derleyen Yazısı............................................................................1
Editor's Note ................................................................................3
- Orta Doğu ve Kafkaslar Ekseninde İsrail-Azerbaycan Diplomatik
ve Stratejik İlişkileri ......................................................................5
Eskiçağ’da Yahudiye Tarihi Coğrafyası .....................................23
- Historiographical Aspects of the Nebiim Prophetic Tradition:
Views from Extended Comparisons ...........................................25
Saadya Gaon’un Kitabu’t-Ta’dil (İlahi Adalet) Adlı Eseri ve Eyüp
Kıssasına Yaklaşımı ..................................................................38
Jewish Diaspora in Kazakhstan .................................................40
Siyonist Gayelerin İfasında Evanjelistlerin Yöntem Farklılıkları..48
- Tanah’a Göre İsrail Ülkesi ve Soyunun Seçilmişliği .................50
Yahudi Hukukunun Oluşumu ve Gelenek ..................................68
- Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türk Basınında Filistin Bölgesi ve
Yahudilerle İlgili Haberler Bağlamında Müslüman-Yahudi İlişkileri
...................................................................................................69
Diasporic Jewish Identity: Entangled Jewishness-Otherness ....98
Ortaçağ’dan Günümüze İslam ve Yahudilikte Kadının Toplumdaki
Yeri ..........................................................................................104
"It's Very Hard to Be a Jew, But It's Even Harder Being a Jewish
Woman..." Jewish Women Identity Within the Izmir Community,
on the Eve of ‘Young Turk Revolution’ 1899-1908...................105
- Bir Dil Öğretim Metodu Olarak Benzetim ve Çağrışım
Yöntemleri: İbrânice Öğreniminde Arapça Bilen Türk
Araştırmacıların Uygulayabilecekleri Pratik Öneriler................107
Russia-Israel Relationship: In the Perspective of the Syrian Civil
War ..........................................................................................120
Page 4 of 322
- The Immigration to Jerusalem by Shlomo and Yitzhak Hatim,
Members of the Jewish Elite in the Istanbul Community in the
First Half of the 19th Century ...................................................121
Siyonizm ve Henry Patterson’ın Hatıratında Siyonist Müfreze.125
Başkan Trump Dönemi ABD-İsrail İlişkileri...............................127
İsrail’in İran’ın Nükleer Programına Yönelik Tutumu ................129
Modern Lübnan’da Yahudiler...................................................131
Performing Popular Jewishness in Turkey: Negotiating
Adaptation, Identity, and the Nation in Damdaki Kemancı .......133
Zengezur Koridoru Ekseninde Değişen İsrail Jeopolitiği ..........135
Filistin Taksim Planı ve İngiliz Manda İdaresinin Sona Ermesinin
Cumhuriyet ve Ulus Gazetelerine Yansımaları (1947-1948)....138
A “Jewish State” or a “State for All Its Citizens?”: Palestinian
Demands for Redefining the Boundaries of the Israeli National
Identity and the Jewish Response ...........................................140
- Kayades’den Avlaremoz’a Türkiye Yahudilerinin Kimlik
Dinamikleri ...............................................................................141
- Israeli Syrian Relations under Bashar al-Assad: 2000 - 2011 148
Salih Akdemir ve Sami Dilleri ...................................................159
Handwritten Signature, Minority Language, and Identity: The
Case of Palestinian Arab in Israel ............................................161
Jews of the Middle East and the World's Fairs (1876-1939)....169
İsrail’in Dış politikasında Dijital Diplomasinin Rolü ...................171
- Muhammed Abdullah Draz’a Göre Tevrat’taki On Emir’in Ahlakî
Bağlamı....................................................................................172
Creation, Names, and Life: Humanity and Femininity in the
Female Golem Myth.................................................................177
Judeophobia and Islamophobia as Reflected in Sunshine and My
Name is Khan ..........................................................................178
İsrail’in NATO Üyeliğine İhtiyacı Var mı? .................................179
The Concept of Mediation in Jewish and Islamic Mysticism ....180
Page 5 of 322
- Irak Selçukluları Devrinde David Alroy’un Başlattığı Söylenen
Yahudi İsyanı Hakkında ...........................................................186
Türk Devlet Geleneğinde Yahudi Karşıtlığı ve ‘Siyonizm’
Söyleminin Kurucu Temelleri: Alternatif bir Önerme ................195
India-Israel Ties and COVID 19 Pandemic ..............................198
- Казахстанско-Израильские Отношения: Вода, Энергетика И
Продовольствия .....................................................................199
Ben Gurion’s Dichotomy: The Creation of the Israel National
Ethos........................................................................................205
The Dynamics in the Formation of Modern Israeli State from the
19th Century to 1948 ...............................................................207
Israelis Experiences in Diaspora..............................................209
Yahudilerin Allah’a Verdiği Söz: ‘Semi’nâ ve Aseynâ’..............210
Jordanian- Israeli Relations in Light of al-Baqura (Naharayim) and
al-Ghamr (Tzofar) Contract Ending..........................................212
The Geographical Imagination of Israeli Tourists to Turkey .....214
- Göç ile Kurulan İsrail Devleti ve Ulus Kimlik Sorunu..............216
- Ta’rib (Arapçalaştırma) Meselesi ve Raina Kelimesi Üzerine Bir
İnceleme ..................................................................................231
Weber Sosyolojisinde Yahudiler ve Kapitalizmin İrrasyonel Formu
Olarak Parya Kapitalizmi..........................................................242
Din Motivasyonlu Terörizm Örneği olarak Zealotlar .................245
Israel’s Challenge of Stability in the Context of BRI's East
Mediterranean Policies ............................................................247
Jewish Communities of Kazakhstan and Relations with Israel.248
İsrail- Filistin İlişkilerine Farklı Bir Pencereden Bakış: Harem-i
Şerif’teki (Tapınak Tepesi) Arkeolojik Kazı...............................254
KONFERANS HAKKINDA/ ABOUT THE CONFERENCE.......256
İSRAİL VE YAHUDİLİK ÇALIŞMALARI ÖDÜLLERİ ................257
ISRAEL AND JUDAISM STUDIES AWARDS..........................257
ÖDÜL KAZANANLAR VE KİTAPLAR/ AWARD WINNERS AND
BOOKS....................................................................................258
Page 6 of 322
DETAYLI PROGRAM/ DETAILED PROGRAM........................260
BİLDİRİ ÇAĞRISI- KISA SÜRÜM ............................................279
CALL FOR PAPERS- SHORT VERSION ................................282
.....................................................................................285קול קורא
ПРИГЛАШЕНИЕ К ПУБЛИКАЦИИ .........................................287
CALL FOR PAPERS- FULL VERSION....................................293
PAPER PREPARATION AND SUBMISSION ..........................295
VIRTUAL PRESENTATION PREPARATION AND SUBMISSION
.................................................................................................296
ISRAEL AND JUDAISM STUDIES AWARDS..........................297
CONFERENCE TOPICS..........................................................298
CONFERENCE COMMITTEES...............................................300
IMPORTANT DATES...............................................................303
CONTACTS .............................................................................303
LINKS ......................................................................................304
BİLDİRİ ÇAĞRISI- TAM SÜRÜM.............................................305
MAKALE HAZIRLAMA VE GÖNDERME.................................307
SANAL SUNUM HAZIRLAMA VE GÖNDERME......................308
İSRAİL VE YAHUDİLİK ÇALIŞMALARI ÖDÜLLERİ ................309
KONFERANS KONULARI .......................................................310
KONFERANS KURULLARI......................................................312
ÖNEMLİ TARİHLER ................................................................315
İLETİŞİM..................................................................................315
BAĞLANTILAR ........................................................................316
........................................................................................................................................................
Page 7 of 322
DERLEYEN YAZISI
M Mustafa KULU
Doktora Öğrencisi, Arş. Gör. Uluslararası İlişkiler Bölümü, İktisadi İdari Bilimler
Fakültesi, Selçuk Üniversitesi, Konya, Türkiye
PhD Student, Department of International Relations, Faculty of Economics and Administrative
Sciences, Selcuk University, Konya, Türkiye
https://orcid.org/0000-0002-6625-3727
<mmkulu@gmail> <mkulu@selcuk.edu.tr>
Bu kitap, Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı
2020 Bildiri ve Öz Kitabı, Google Meet üzerinde 07-10 Aralık 2020 Pazartesi- Perşembe günleri arasında İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi
tarafından düzenlenen Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları
Konferansında sunulan bildirilerin tam metinlerini ve özlerini kapsamıştır.
Ayrıca kitabın sonuna konferansla ilgili bilgiler eklenmiştir. Tüm bilimsel, etik ve
yasal sorumluluklar yazara aittir.
Tüm makale özetleri konferansın başlangıcından önce gönderilmiştir, ancak
makalenin tam metinlerinin sunulması, konferansın başlamasından önce ve
sonra sunulmasına göre değişiklik göstermiştir. Ayrıca, farklı yazarlar
tarafından gönderilen metinler, bu tam metinlerden ve dergimizde ileride
yayınlanacak araştırma makalelerinden veya her ikisinden oluşan geniş bir
çeşitlilik içermiştir.
Bildiri ve Öz Kitabı’nda 13 tam metin (9 Türkçe, 3 İngilizce ve 1 Rusça) ve
38 öz (19 Türkçe ve 19 İngilizce) olmak üzere toplamda 51 çalışma vardır.
Konferansa gönderilen tüm içeriğinin aynı ciltte olması amacı ile tam metin ve
özler karışık biçimde soyada göre sıralanarak derlenmiştir. Büyük bir pdf
dosyasında bulunan tam metinler ve özler arasında geçiş yapmak için Acrobat
Reader’ın gezinme bölmesinde yer imlerini veya pdf dosyasında tıklanabilir
bağlantıları olan İçindekiler’i kullanınız. İçindekilerde tam metni göstermek için
makale başlığının başına kısa çizgi (tire) noktalama işareti (-) eklenmiştir.
Dört günlük konferansta 15 oturumda 54 katılımcı toplamda 51 bildiri
sunmuştur. 38 Türkiye uyruklu katılımcıların yanında yedi farklı ülkeden 16
yabancı katılımcı bildiri sunmuştur: ABD (2), Azerbaycan (1), Hindistan (1),
İsrail (6), Kazakistan (4), Rusya (1) ve Ürdün (1).
Katılımcılarla e-posta üzerinden yazışmaları yapan ve bunları bana
ulaştıran ICIJS’20’in eşbaşkanı Kevser K KARATAŞ’a ve konferansın İsrail’de
tanıtıma katkıda bulunan diğer eş-başkan Efrat AVIV’e editör olarak teşekkür
etmek isterim. Bundan dolayı eş-başkanları bu kitabın yardımcı editörleri
olarak kabul etmek gerekir. Her biri İsrail ve Yahudilik alanı uzmanı olan
Düzenleme Kurulu, Bilim Kurulu ve Değerlendirme Kurulu’nun tüm değerli
üyelerine konferanstaki katkıları için minnettarım. Düzenleme Kurulu
üyelerinden Şakir DİNÇŞAHİN’e konferansın her aşamsındaki önerileri ve
Page 8 of 322
2 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Ainur NOGAYEVA’ya konferansın her aşamasındaki yardımları ve Rusça
tanıtımındaki katkıları için ayrıca teşekkür ederim. Hepsine teşekkürler. Kalan
tüm hatalar benim hatam olarak kabul edilecektir, lütfen bunun için en derin
özürümü kabul edin.
Konuşmacının konferansa sunmuş olduğu metin, konferans sonrasında
yayına hazır formata dönüştürüldüğü için bazı çalışmaların anahtar kelimeleri
veya İngilizce öz çevirisi eksik yayınlanmak zorunda kalınmıştır. Çalışmanın
yayına hazır formatı kontrol amacı ile tüm yazarlara gönderilmiş olmasına
rağmen bazı yazarlardan geri dönüş alınamamıştır. Yayının uluslararası veya
aranabilir/görülebilir olması amacı ile İngilizce özü eksik olan Türkçe veya
Türkçe özü seçmeli olan İngilizce çalışmalara başlığın çevirisi eklenmiştir.
Konferansımızda bu sene siyaset ve ilahiyat başlıklarındaki çeviri ve özgün
tekkonu incelemesi seçkin bilimsel kitaplar alt türlerinde başvuruda bulunan üç
çevirmene ve bir yazara İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Seçkin Kitap Ödülü
verilmiştir: Delâletu'l-Hâirîn (Şaşkınlar İçin Rehber) adlı çalışmayı Arapçadan
Türkçeye kazandıran, Osman BAYDER ve Özcan AKDAĞ ile Boded
beDammasek: Hayav ve Motov şel Eli Kohen (Şam’da Tek Başına: Eli
Kohen’in Hayatı ve Ölümü) adlı eseri İbraniceden Türkçeye kazandıran Yusuf
Süha SONUÇ; Ana Hatlarıyla Amerikan Yahudiliği (Tarihsel Süreç ve Gruplar)
adlı eseri yazan İsmail BAŞARAN. Kendilerini bu başarılarından dolayı tebrik
ediyor ve gelecekte de devamını diliyorum.
Atıf:
Kulu, M Mustafa, haz. Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları
Konferansı 2020 Bildiri ve Öz Kitabı. 2021.
https://dergipark.org.tr/en/download/journal-file/16701
Page 9 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 3
EDITOR'S NOTE
M Mustafa KULU
PhD Student, Department of International Relations, Faculty of Economics and
Administrative Sciences, Selcuk University, Konya, Türkiye
Doktora Öğrencisi, Arş. Gör. Uluslararası İlişkiler Bölümü, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, Selçuk
Üniversitesi, Konya, Turkey
https://orcid.org/0000-0002-6625-3727
<mmkulu@gmail> <mkulu@selcuk.edu.tr>
The current volume, Proceeding and Abstract Book of the Fourth
International Conference on Israel and Judaism Studies 2020, contained a
collection of full texts and abstracts submitted to the conference, organized by
Israiliyat- aJournal of Israeli and Judaic Studies and held on the period of
December 7-10, 2020, Monday- Thusday via Google Meet. At the end of this
volume, all related information regarding the conference was added. All
scientific, ethical and legal responsibilities belong to the authors.
All articles abstracts were submitted before the beginning of the
conference, however, submitting the full texts article has varied between being
submitted before or after the conference starting points. Furthermore, the texts
that were submitted by the different authors had contain large variety that
consist of these full texts and the research article for future publishing in our
journal, or both of them together.
In the Proceedings and Abstract Book, There were 51 studies in total
including 13 full texts (9 Turkish, 3 English, and 1 Russian) and 38 abstracts
(19 Turkish and 19 English). The full texts and abstracts were compiled by
surname in a mixed form so that all the contents sent to the conference were a
part of the same volume. Use "Bookmarks" icon in the navigation panel of
Acrobat Reader or Table of Contents with clickable links in the pdf file to jump
between full texts and abstracts in one large pdf file. At the beginning of the
article title hyphen punctuation mark (-) were used to show the contents of the
full texts.
The four-days conference which included 15 sessions, 54 participants who
presented 51 papers in total. The participants who presented papers had
joined from different countries- 38 Turkish citizens in addition to 16 foreign
ones from seven different countries: Azerbaijan (1), India (1), Israel (6), Jordan
(1), Kazakhstan (4), Russia (1), and USA (2).
As editor, I would like to express my great appreciation again to the co- chair of ICIJS’20 Kevser K KARATAŞ who made corresponding with
Page 10 of 322
4 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
participants and connected between them and me, and also many thanks to
Efrat AVIV who helped publicitying for the promotion of the conference in
Israel. Therefore, it is necessary to regard them as associate editors of this
book. I am grateful to all members of the Organizing Committee who are
considered experts of their field of Israel and Judaism Studies and also for the
Scientific Committee members for their contributions. I would also like to thank
Şakir DİNÇŞAHİN, one of the members of the Organizing Committee, for his
suggestions at every stage of the conference and Ainur NOGAYEVA for his
contribution all the time of the conference and its publicity in Russian
language. Thanks to all of them. All remaining errors would be considered my
own fault, please accept my deepest apology for that.
Since the paper presenters presented in the conference were converted
into a publication in ready format after the conference, some of the studies had
to be published without key words or abstract translation in English. Although
the publication ready format of the paper was sent to all authors for control
purposes, no feedback was received from some of them. In order for the
publication to be published on international or to be in the line of search/
vision, translation of the title was added to Turkish papers without English
abstracts or English without an optional Turkish abstracts.
In our conference this year, three translators who applied in the sub-types
of distinguished scholarly books in translated and original monographies under
the categories of politics and theology were awarded by Israel and Judaism
Studies Distinguished Book Award: Osman BAYDER and Özcan AKDAĞ, who
translated Dalālat al-Hāirīn (Guide for the Perplexed) from Arabic to Turkish,
and Yusuf Süha SONUÇ, who translated Boded beDammasek: Hayav and
Motov Şel Eli Kohen (Alone in Damascus: The Life and Death of Eli Cohen)
from Hebrew to Turkish; İsmail BAŞARAN who authored Ana Hatlarıyla
Amerikan Yahudiliği (Tarihsel Süreç ve Gruplar) (American Judaism Outline
(Historical Process and Groups). I congratulate them for their achievement and
look forward to seeing it again in the future.
Citation:
Kulu, M Mustafa, ed. Proceeding and Abstract Book of the Fourth
International Conference on Israel and Judaism Studies 2020. 2021.
https://dergipark.org.tr/en/download/journal-file/16701
Page 11 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 5
- ORTA DOĞU VE KAFKASLAR EKSENİNDE İSRAİL- AZERBAYCAN DİPLOMATİK VE STRATEJİK İLİŞKİLERİ
Elvin ABDURAHMANLI
Doktora Öğrencisi, Azerbaycan Cumhuriyeti Diaspora Bakanlığı ‘Karabakh is
Azerbaijan’ Milli Platformu Türkiye Koordinatörü, İstanbul Uluslararası İlişkiler ve
İstihbarat İncelemeleri Üzerine Uzman
PhD Student, Azerbaijan Republic Ministry of Diaspora 'Karabakh is Azerbaijan' of the National
Platform 'the Coordinator in Turkey, Expert on Political Science and International Relations
https://orcid.org/0000-0002-0629-8317
<abdurahmanlielvin@gmail.com>
Tam Metin
Öz: Makalede Orta Doğu ve Kafkaslar Ekseninde İsrail-Azerbaycan ilişkileri
ekonomik, stratejik güvenlik ve diplomasi açısından, o bölgede yer alan ülkeler bazında
karşılıklı kazan-kazan ilişkisinin geliştirilmesi açısından ele alınmıştır. Azerbaycan’ın
bağımsızlığının ardından kısa zaman içerisinde bölgenin en kapsayıcı ve tam
teşekküllü ülkesi olmayı başarmış ve İsrail ile gerek ekonomik gerekse de soysal
alanlarda aktif rol alarak faaliyet şekilleri ile bir ekonomik işbirliği yürütmüşler. İki
devletin enerji jeopolitik alanı içerisinde işbirliği politikaları iki ülke arasındaki diplomatik
ilişkileri gerek Kafkasya bölgesinin jeo ekonomik önemini ortaya koymaktadır. Bu
makalede Azerbaycan-İsrail devletinin diplomatik ve stratejik ilişkileri ele alınacaktır.
Sırasıyla İsrail devletinin kuruluşu, Azerbaycan Cumhuriyetinin kuruluşu ve iki ülke
arasında diplomatik ilişkilerin başlanması ve iki devlet arasında ilişkiler gerek “enerji”
sektörü gerek ‘‘telekomünikasyon’’, gerekse de ‘‘askeri güvenlik’’ açısından
değinilecektir.
Anahtar Kelimeler: BMGK, Siyonizm, Diplomasi, Harop, Harpy, Lora
JEL Kodları: F51, H56, N40
DIPLOMATIC AND STRATEGIC RELATIONS BETWEEN ISRAEL
AND AZERBAIJAN ON THE AXIS OF THE MIDDLE EAST AND THE
CAUCASUS
Abstract: In the article, Israel-Azerbaijan relations on the axis of the Middle East
and Caucasus are discussed in terms of economic, strategic security and diplomacy, in
terms of developing mutual win-win relations on the basis of the countries in that
region. After Azerbaijan's independence, it soon managed to become the most
Page 12 of 322
6 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
inclusive and full-fledged country in the region and conducted an economic cooperation
with Israel, taking an active role in both economic and social fields. The cooperation
policies of the two states within the energy geopolitical area reveal the geo-economic
importance of the Caucasus region, which requires diplomatic relations between the
two countries. In this article, the diplomatic and strategic relations of the Azerbaijan- Israel State will be discussed. The establishment of the state of Israel, the
establishment of the Republic of Azerbaijan and the beginning of diplomatic relations
between the two countries and the relations between the two states will be discussed in
terms of both the “energy” sector, ‘telecommunications’ and ‘military security’.
JEL Codes: F51, H56, N40
Keywords: UNSC, Zionism, Diplomacy, Harop, Harpy, Lora.
Giriş
İsrail ve Azerbaycan devleti arasında 1990-lı yıllarda ilk diplomatik temaslar
başlanmış. İki ülke arasında gerek ekonomik gerek sosyal gerekse de stratejik
güvenlik alanlarında birçok anlaşmaların yapıldığı görülmektedir. Eğitim
değişim programları alanında iki devletinde bu alana öncelik verdiği
görülmektedir. Enerji sektöründe Azerbaycan’dan en çok petrol ithal eden
devletlerden biri İsrail devletidir. Azerbaycan Cumhuriyeti yeni kurulduğu
yıllarda İsrail devleti tarafından maddi destek sağlanmış ve birçok fabrikalar
kurularak iş imkânı sağlanmıştır. İlaveten de birçok okulun tamiri ve yapımı
İsrail maddi yardımları sonucu olduğunu belirtmeliyiz.
1. Siyonizm İdeolojisi Altında İsrail Devletinin Kuruluşu
Siyonizm’in ideolojisini temeli 1860 yılı doğumlu Macaristan doğumlu
Theodor Herzl koymuştur. Theodor Herzl isimli şahıs aslen Yahudi asıllıdır ve
eğitimini Viyana’da Hukuk üzerine tamamlamıştır. Mesleği dışında faaliyet
alanlarına yönelmiş ve araştırmacı gazeteci yazarlık alanında faaliyetlerini
sürdürmüştür.
İlaveten de kendisi Yahudi ailesi mensubudur ve yaptığı araştırmalar
sonucunda Siyonizm’in temelini kurmuştur. Yaptığı araştırmalardan en
önemlisi ise Fransa'da uzun yıllar tartışması ve davası süren ilaveten de halen
günümüzde siyaset alanı araştırmacıları tarafından araştırılan Dreyfus vakası
olmuştur. Theodor Herzl’in bu vakayı araştırması Yahudi toplumu düşüncesini
ortaya koymasında öncü olmuştur. Bahsi geçen Dreyfus isimli bu
vaka Fransa’da Dreyfus isimli bir rütbeli Yahudi asıllı askerin yakın iş
arkadaşları tarafından kıskançlık sonucu sahte belgelerle vatan hainliğinde ve
casuslukta suçlanmasını içermektedir. Bu dava yıllar sürmüş ve 8 yıldan fazla
süren davanın sonucunda bu rütbeli askerin sadece Yahudi asıllı olduğu için
ve ayrıca işinde diğer personellerden daha iyi bir başarılı rütbeli olduğundan
Page 13 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 7
dolayı yakın arkadaşları tarafından kıskanılarak iftira atıldığı ve olay
sonucunda hiçbir suçu işlemediği ortaya çıkmasıyla neticelenmiştir.
Theodor Herzl 1896 tarihinde Yahudi Devleti kitabını yazmıştır ve bir
egemen Yahudi devleti kurma düşüncelerini savunmuştur. Bu kitap bir nevi
Yahudi halkı için dönüm noktası oldu denilebilir. 1897 yılında İsveç’in Basel’de
kentinde birinci Siyonist Kongresi yapılmıştır. Kongrede Yahudiler bir konu
üzerinde mutabakata varıldı. Nitekim bu konu Filistin sınırları dâhilinde Yahudi
halkı yaşaması ve uluslararası arenada devletler tarafından hukuken tanınan
devlet kurma kararı üzerinde kararlaştırılmıştır. İlaveten de bu kongrede Dünya
Siyonist Örgütü’nün kurulması kongre üyeleri tarafından oy birliği ile
kararlaştırılmıştır. Fakat 1904 yılında Theodor Herzl’in hayatını kaybetmesi
üzerine ‘‘Dünya Siyonist Örgütü’’ finanse edecek bir devlet bulunamaması
sebebiyle iptal edilmiştir (Time Turk, 2018).
Şekil 1: İlk Siyonizm Kongresi'nin toplandığı bina- İsveç, Basel
Kaynak: (http://www.bbc.co.uk/turkish/ortadogu/1897.shtml, 2019)
İlk İsrail Cumhurbaşkanı olan Chaim Weizmann Londra’da İngiltere ile
Siyonistler arasındaki ilişkilerin kurulmasında büyük rolü oldu. Nitekim Chaim
Page 14 of 322
8 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Weizmann gayetleri sonucun 1917 yılında Balfour Deklarasyonu’n ilanında
Chaim Weizmann’in büyük emeği olduğunu belirtmek gerekiyor. İngiltere’nin
yardımıyla 1917 yılının Kasım ayında yayınlanan Balfour Deklarasyonunda:
Filistin sınırları dahilinde bir Yahudi milli yurdunun kurulması ve bu arazilerde
ikamet eden Yahudi kökenli olmayan diğer toplumların sivil ve dini haklarına
zarar verilmeyeceği açıkça belirtilmiştir. İlan edilen bu Deklarasyonu’nun
sonucunda Milli bir Yahudi yurdu düşüncesi tasdik edilmiştir.
Şekil 2: Balfour Deklarasyonunun içeriği
Kaynak: (Anadolu Ajans: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/filistinde-isgalin- yolunu-acan-balfour-deklarasyonu-100-yasinda/954461, 2017)
14 Mayıs 1948 tarihinde İsrail Devleti’nin kurulduğu ilan edilmiştir. Birçok
uluslararası gazetelerde yeni İsrail devleti kuruldu diye başlık atılmıştır. İsrail’i
tanıyan ilk devletlerden biri de Türkiye Cumhuriyeti olmuştur. 1949 yılının 1
Nisan tarihinde 7171 sayılı Resmî Gazete ’de ‘‘İsrail’’ devletinin tanıma kararı
alınmıştır.
Ülkenin resmi dili İbranice olarak kabul edilmiştir. İsrail devletinde gerek
ekonomik gerekse de teknoloji Merkez şehri Tel Aviv şehridir. Fakat resmi
olarak başkent olarak Kudüs şehri bakent ilan edilmişdir.
Page 15 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 9
Şekil 1: 1948 yılının 15 Mayıs tarihi Gazetelerde İsrail devleti kuruldu
başlığı
Kaynak:
(https://ver2018.presidentsreport.web3.technion.ac.il/category/from-the- president/, 2019)
Page 16 of 322
10 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Şekil 2:İsrail Devleti’nin “derhal tanınmasına” ilişkin Cumhurbaşkanı İsmet
İnönü ve Bakanlar Kurulu imzalı Devlet Arşivleri-Cumhuriyet Arşivi’nde yer
alan belge. Belge No: 03018 0102118 1083
Kaynak: (http://www.haberekibi.com/tarih-bulteni/turkiye-israili-bu-kararla- tanimisti-h60187.html, 2019)
Page 17 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 11
Şekil 3: İsrail Devlet Bayrağı
Kaynak: (Israel State Flag, https://www.science.co.il/israel/Flag.php,, 2020)
Şekil 4: İsrail Devleti Resmi Arması Menorah
Kaynak: (Israel emblem Menorah,
https://www.science.co.il/israel/Menorah-emblem.php, 2020)
İsrail Devleti bayrağı tasarımı 1887 yılında ilk defa Birinci Siyonist
Kongresi'nde de kullanıldı. İsrail devlet bayrağı, 1948 yılının 28 Ekim tarihinde
ülkenin geçici devlet yönetimi tarafından kabul edilmiştir.Bayrak Davut Kalkanı
yıldızında ve beyaz bir zemin üzerinde iki şeritli mavi renkten oluşmaktadır.
Bayraktaki renkler ve yıldız aşağıdaki anlamları içermektedir (Israel Science
and Technology Directory, 2020):
• Davut Yıldızı: İncilin kullanıldığı dönemlerden beri İsraillilerin kullandığı
Yahudi ortak sembolü olarak belirlenmiştir.
• Mavi ve beyaz Şerit: Yahudi halkının dua törenleri esnasında
üzerlerine giydikleri mavi çizgili dini giyimi andırmaktadır.
İsrail devlet amblemi Menora İbranicede şu şekilde belirtilmektedir: ‘‘ מנורה‘‘.
Anlam olarak Menora yedi dalı olan bir şamdan ve etrafında iki zeytin dalıyla
çevrilmiş şekildedir. Menora 1949 yılının 10 Şubat tarihinde İsrail devletinin
ulusal amblemi olarak kabul edilmektedir.
Page 18 of 322
12 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
2. Azerbaycan Cumhuriyetinin Kuruluşu
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti 1918 yılının 28 Mayıs tarihinde Azerbaycan
Millî Şurası başkanı Mehmet Emin Resulzade ve Azerbaycan Millî Şurası
üyeleri Tiflis şehrinde Azerbaycan Demkoratik Halk Cumhuriyetinin kuruluşunu
ilan etmiş ve başkent Bakü Bolşevik işgali altında olduğundan dolayı Gence
şehri balken olarak tayin edilmiştir. 16 Haziran 1918 yılında Azerbaycan Halk
Cumhuriyetinin ilk hükûmeti Tiflis şehrinden Gence'ye taşınmıştır. Daha
sonraları ise Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin başkenti Bakü şehri olarak belli
edilmiştir. Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin mevcut hükumetinin 1918 yılının
27 Haziran tarihli resmi kararı ile Azerbaycan dili ülkenin resmi dili olarak kabul
edilmiştir. 1918 yılının 1 Ağustos'ta mevcut hükumetinin kararıyla Azerbaycan
Savunma Bakanlığı kurulmuştur. 1918 yılının 9 Kasım tarihinde mevcut
hükümetin kararıyla Mavi,Kırmızı, Yeşil renklerden oluşan üç renk üzerinde ay
ve sekiz köşeli yıldız olan bayrak resmi Azerbaycan bayrağı olarak kabul
edildi. 5 Şubat 1991 yılı tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Ali Soveti Nahçivan
Özerk Cumhuriyeti Yüksek Meclisinin kararı üçrekli bayrak Azerbaycan
Cumhuriyeti devlet bayrağı olarak kabul edilmişdir. Azerbaycan Cumhuriyeti
Milli Meclisinin 2009 yılı 595 saylı kararıyla 9Kasım Azerbaycan’da devlet
bayrak günü olarak kutlanmaktadır. Bayrak üzerindeki bu üç renk:
• Mavi: Türkçülüğü temsil etmektedir,
• Kırmızı: Demokrasiyi, çağdaşlaşmayı temsil etmektedir,
• Yeşil: İslamı temsil etmektedir.
Şekil 5: Azerbaycan Cumhuriyeti Bayrağı
Kaynak: (Azerbaycan Cumhuriyeti Hakkında,
https://azerbaijan.az/information/106, 2020)
Page 19 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 13
Şekil 6: Azerbaycan Cumhuriyeti Resmi Arması
Kaynak: (Azerbaycan Cumhuriyeti Hakkında,
https://azerbaijan.az/information/106, 2020)
1920 yılının 12 Ocak tarihine gelindiğinde SSCB haricinde 23 devlet
tarafından Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti resmi olarak tanınmıştır.
Belirtmek gerekiyor ki Azerbaycan Cumhuriyeti 23 ay ayakta kalmış ve bu
geçen 23 aylık süre içerisinde ülke Doğuda ilk defa kadına oy kullanma ve
seçilme hakkı veren ülke olmuştur. İlaveten de Azerbaycan Demokratik Halk
Cumhuriyeti Doğunun ilk Müslüman demokratik devleti olmuştur. Ülke kısa
sürelik bağımsızlığı döneminde gerek ekonomik gerekse de eğitimde büyük
reformlar yaparak ilerletmiştir. 1920 yılının Nisan ayının 26-sı Azerbaycan’a
Kızıl ordu girmiş ve 28 Nisan tarihinde SSCB’nin Kızıl ordusu tarafından tekrar
işgale uğramıştır. 1990-lı yıllarda SSCB’de yeniden reform olarak Mihail
Gorbaçov’un başlattığı ‘‘perestroyka’’ uygulamaları sonucu SSCB çökmüş ve
birçok devlet gibi Azerbaycan Cumhuriyeti Kafkaslarda bağımsızlığını kazanan
ilk devlet olmuştur. Azerbaycan Cumhuriyeti 1991 yılının 18 Ekim tarihinde
resmi olarak kurulmuştur. 1990-1994 yılları arasında Azerbaycan Cumhuriyeti
Ermenistan ordusu tarafından işgale maruz kalmış ve 1992 yılının 26 Şubat
tarihinde Azerbaycanlı sivil halkın yaşadığı Hocalı kentinde Ermenistan ordusu
tarafından sivil halka yönelik soykırım gerçekleştirilmiştir. 1993 yılının 30
Nisan’da BMGK tarafından 822,853,874, 884 saylı 4 kararname kabul edilerek
Azerbaycan topraklarının %20’si Ermenistan tarafından işgal olduğu resmi
şekilde belirtilmiştir. Azerbaycan Cumhuriyetinin 1991 yılının 18 Ekim tarihinde
bağımsızlığını kazandığında geçici yönetim tarafından resmi olarak kabul
edilen coğrafi arazisi 86,6 bin km2’dir (Azerbaycan Cumhuriyeti Resmi
Sayfası, 2020).
Page 20 of 322
14 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
3. İsrail-Azerbaycan Diplomatik ve Stratejik İlişkileri
Azerbaycan Cumhuriyeti ile İsrail devleti arasındaki ilişkiler tarihi bir
geçmişe ve tarihi etnik bir bağa sahiptir. Tam tarihi bilinmemektedir fakat
Yahudi halkı Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde yüz yıllardır yaşamaktadırlar.
1940-lı yıllarda Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde yerleşen Cuhura ve
Aşkenazi soylarından olan Yahudi halk Azerbaycan’dan yeni kurulan Yahudi
devleti İsrail’e göç etmişlerdir. Genel itibariyle günümüzde de bu iki Yahudi
kolu Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde halen yaşamaktadırlar. Cuhura ve
Aşkenazi isimli Yahudi kolları Azerbaycan’ın bu bölgelerinde meskûnlarmışlar:
• Cuhura Yahudi kolu: Azerbaycan Cumhuriyetinin başkenti Bakü
şehrinde,
• Aşkenazi Yahudi kolu: Azerbaycan Cumhuriyetinin Guba, Oğuz
şehirleri ve köylerinde halen yaşamaktadırlar.
İlaveten de belirtmek gerekiyor ki, Cuhura Yahudi kolu Kafkasya Yahudileri
olarak, Aşkenazi Yahudi kolu ise Avrupalı Yahudi kolu olarak bilinmektedir.
1938 yılında İsrail’e dünyanın farklı bölgelerinden Yahudiler göç etmiştir. Bu
yıllarda Azerbaycan’da yaşayan Yahudilerin 15 bini göç etmiştir. Günümüzde
de halen Azerbaycan’da Yahudi halkı yaşamaktadırlar. Yahudiler
Azerbaycan’ın başkenti Bakü dahil olmak üzere diğer illerinde de Sivil Toplum
Kuruluşları ve şirketler şeklinde faaliyetini sürdürmektedirler. Bu Sivil Toplum
Kuruluşları ve şirketlerinden birkaç tanesinin örnek göstere biliriz.
STK:
• Azİz Azerbaycan-İsrail Cemiyeti
• Hayfa-Bakü Dostluk Derneği
Şirket:
• Tadiran,
• Elbit Sistems
• BlueBird,
• Shikun Binui
• Bakcel veya Bezeq
Azİz Azerbaycan-İsrail Cemiyeti ve Hayfa-Bakü Dostluk Derneği Yahudi
gönüllüleri tarafından kuruldu ve STK şeklinde faaliyetlerinin sürdürmektedirler.
Azİz Azerbaycan-İsrail Cemiyetinin açılımı Azerbaycanlı ve Yahudi halk
Cemiyeti olarak bilinmektedir. Kafkasya Yahudileri olarak bilinen Cuhura
Yahudileri Azerbaycan’ın dağlık bölgelerinde yaşamış ve Azerbaycanlı halkla
hiçbir sorun yaşamamış ve uyum sağlamışlardır. Nitekim bu Yahudi kolu kendi
Page 21 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 15
konuşma dilleri ve gelenekleriyle birlikte Azerbaycan dilini ileri derecede
benimsemiş, Azerbaycan geleneklerinin, hayat tarzını kendilerine bir nevi
benimsemişlerdir diye biliriz. Azerbaycan’da yaşayan Kafkasya Yahudileri kolu
Azerbaycan topraklarını kendi toprakları olarak benimsemiş Ermenistan’ın
1990-lı yıllardaki işgalci saldırısı sırasında torakları savunmak için gönüllü
olarak askerliğe gitmişlerdir. Belirtilen olaya en iyi örnek Azerbaycan’da
yaşayan Yahudi Albert Albert Aqarunov olmuştur. Bu şahıs Azerbaycan- Ermenistan savaşı esnasında tankçı birlikte askerlik görevinin yapmış ve
Azerbaycan topraklarını savunmuştur. Tankçı Azerbaycan ulusal kahramnı
Albert Ermeni ordusunun saldırısı sonucu şehit olmuştur. Albert Aqarunov
Azerbaycan-Ermenistan savaşı esnasında savaş muhabirinin yaptığı
röportajda şu kelimeleri kullanmıştır.
Muhabir: Tankçı İsminizi öğrene bilir miyim?
Azerbaycan tankçısı: İsmim Albert
Muhabir: Nerelisin?
Albert: Yahudi’yim
Muhabir: Neden Azerbaycan toprağı için savaşıyorsun Karabağ’da? Burası
senin toprağı değil ki?
Albert: Burası benim toprağım. Çünkü burada doğdum, burada büyüdüm,
buranın ekmeğini yedim, suyunu içtim.
Ermeniler benim yaşadığım toprağa saldırıyorlar. Ölümünden sonra şehit
Albert Aqarunov’a Azerbaycan Cumhuriyeti tarafından Azerbaycan’ın Ulusal
kahramanı (Milli Qəhrəman) adı verildi. Görüldüğü üzere Azerbaycan’da
yaşayan Yahudiler buraya gönülden bağlı kalmışlardır. Şehit Albert Albert
Aqarunov için 2019 yılının 15 Kasım tarihinde Azerbaycan’ın başkenti
Bakü’nün merkezi caddelerinde Bakü şehrinin Nerimanov valiliyi tarafından
hatırasına tankla birlikte heykeli yapılmıştır (Azerbaycan Cumhuriyeti Baku
şehri Nerimanov Valiliyi Resmi Sitesi, 2019).
Page 22 of 322
16 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Şekil 7: Azerbaycan Ulusal Kahramanı Şehit Albert Aqarunov
Şekil 8: Şehit Albert Aqarunov Anıtı
Kaynak: (http://narimanov-ih.gov.az/news/978.html, 2019)
İki ülke arasında diplomatik ilişkiler ilk olarak 1990-lı yıllarda Azerbaycan
Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ebülfez Elçibey döneminde temeli atılmış ve
1993 yılında Haydar Aliyev’in Azerbaycan Cumhurbaşkanı seçilmesiyle
ilerlemiştir. Günümüzde de Haydar Aliyev’in oğlu Azerbaycan Cumhuriyeti
Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından bu ilişkiler ileri derecede büyütülerek
ekonomik, askeri stratejik, teknolojik, tarım alanı gerekse de eğitim alanında
karşılıklı çalışmalar gerçekleştirilmiştir. İki ülke arasında ilk diplomatik ilişki 25
Aralık 1991'de İsrail’in Azerbaycan'ın bağımsızlığını resmen tanımasıyla
başladı. Azerbaycan Cumhuriyetini resmi olarak tanıyan ilk devletlerden biri de
İsrail devletidir. 1992 yılının 7 Nisan tarihinde iki ülke arasında resmi
diplomatik temaslar başladı ve karşılıklı diplomatik ilişkiler kuruldu (Israeli
Missions Around The World, 1992).
Ekonomik alanda İsrail devleti günümüzde kendi ülkesinin yıllık petrol
tüketimini %50’ını Azerbaycan’dan aldığı petrol vasıtasıyla karşılamaktadır.
Page 23 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 17
Azerbaycan ve İsrail arasında diplomatik ilişkileri gelişmesi sonucunda enerji
alanında da büyük ortaklaşa projeler yürütüldü. Bu ortak projelerden en
büyüyü 1997 yılında İsrail, ilk defa Azerbaycan'dan petrol satın almaya
başladı. 1997-2004 yılları arasında İsrail yıllık 2 milyon dolarlık petrol satın
aldı. 2004 yılında petrol fiyatlarının yükselmesi sonucunda 2005-2007 yılları
arasında yıllık petrol ithalatı 323 milyon doları geçti. 2007-2008 yıllarında İsrail
Azerbaycan’da rekor derecede petrol ithal etmiştir. Nitekim İsrail devleti 3,5
milyar dolarlık petrol satın almıştır. Bu satış Azerbaycan Cumhuriyetinin
toplam petrol ihracatının %25-i beraberdir. İlaveten de Tel Aviv yönetiminin
isteği üzerine 1997 senesinde İsrail devletinin Aşdod kıyılarında Azerbaycan
petrol şirketiyle birlikte doğal gaz ve petrol aramaları gerçekleştirildi.
Günümüzde ‘‘SOCAR’’ isimli Azerbaycan Devlet petrol ve doğal gaz şirketi Tel
Aviv yönetiminin yaptığı anlaşma gereği İsrail devletinin Akdeniz’de doğal gaz
ve petrol araştırmaları çerçevesinde iki ülke mühendisleri YAM-3 yataklarında
petrol ve doğal gaz arama faaliyetleri gerçekleştirmektedirler.
Diplomatik ilişkilerin geliştirilmesi açısından resmi ziyaretler İsrail
Başbakanı Benyamin Netanyahu'nun 1997 yılında Azerbaycan'a ziyaret
etmiştir. 2009 yılının haziran ayında yapılan ikinci resmi ziyaret en üst düzey
ziyaret niteliğinde olmuş ve Israil Cumhurbaşkanı Şimon Peres Azerbaycan’a
2 günlük ziyarette bulunmuştur. Bu görüşün ardında taraflar tarafından yapılan
resmî açıklamada ziraat, iletişim, turizm, sağlık turizmi, teknoloji,
telekomünikasyon ve eğitim alanlarında anlaşmaların imzalandığını ve ilaveten
de iki ülkenin de jeo-politik konumundan ve güvenlik tehdidinden dolayı askeri
alanda kapsamlı bir şekilde askeri anlaşma yapıldığı belirtildi. Diğer bir ziyaret
ise 2016 yılında İsrail başbakanı Netanyahu Bakü’yü ziyaret etmiştir. Yapılan
görüş ardından taraflarca yapılan açıklamada Azerbaycan’da ikamet eden
Yahudi halkının maddi ve manevi durumu ile ilgili taraflarca konuşulduğu ve
karşılıklı iki ülke arasında vergiden muaf anlaşması imzalandığı, ilaveten de bir
askeri anlaşmanın ek olarak imzalandığı belirtildi. Yapılan bu askeri anlaşma 5
milyar dolar değerinde askeri lojistik teçhizatın Azerbaycan’a satışımı ile ilgili
olmuştur (Ministry Foreign Affairs of the Israel, 2016).
Teknolojik ve Telekomünikasyon alanında iki ülke arasında büyük projelere
imza atılmıştır. İki ülke arasında bu alanlardaki en büyük proje 1994 yılında
telekomünikasyon Azerbaycan piyasasına giren İsrail şirketi olan GTIB
olmuştur. GTIB şirketi tarafından Bakcell (Bezeq) ismiyle bilinen bir şirket
kurulmuştur. Bu şirketin günümüzde %30’u hissesi İsrail tarafından kontrol
edilmektedir. Diğer sektörlerde de iki ülke arasında önemli ilerlemeler
görülmüştür. Bu ilerlemelerin en büyük örneği turizm alanında fark
edilmektedir. İki ülke arasında turizm anlaşmaları yapılmıştır. İnşaat alanında
İsrail menşeli şirketler Azerbaycan’ın ulaşım alanında ve alt yapı yol
çalışmalarında büyük projeler gerçekleştirmiştir. Shikun Binui isimli İsrail inşaat
Page 24 of 322
18 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
şirketi Bakü ve diğer illeri bağlayan otoyolların yapımında, köprülerin
inşaatında aktif şekilde rol aldığını belirtmeliyiz.
Şekil 9: Netanyahu- Aliyev görüşü 2016
Kaynak: (https://mfa.gov.il/MFA/PressRoom/2016/Pages/PM-Netanyahu- Meets-with-Azerbaijan-President-Aliyev-13-December-2016.aspx, 2016)
Her iki ülke için ziraat ve tarım sektöründe yatırımlar hayata geçirildi. Ziraat
sektöründe daha deneyimli tecrübeli personel yetiştirilmesi için İsrail Maşav
isimli eğitim programı kapsamında Azerbaycanlı mühendisleri alanlarındaki
uzmanlık eğitimi için İsrail’e gelmelerine olanak sağladı. Bu program
kapsamında Azerbaycanlı gençler telekomünikasyon alanında uzmanlık
eğitimi içinde faydalandılar. Sağlık turizmi ve sağlık sektöründe Azerbaycanlı
hastalar İsrail’e tedavi için sıklıkla gitmektedirler. Azerbaycan Cumhuriyeti
Diaspora Bakanı Fuat Muradov İsrail dostluk grubunun mütevellit heyeti
üyelerinden biridir. İki ülke arasında gerek kültürel gerek ekonomik gerekse de
lobicilik faaliyetlerin ilerlemesinde bu İsrail dostluk grubunun büyük katkısı
vardır. ABD’de faaliyet gösteren AIPAC Yahudi lobisi ile Azerbaycan
Cumhuriyeti Diaspora Bakanlığı iletişim içerisindeler. Azerbaycan Cumhuriyeti
Diaspora Bakanlığının son yıllarda kurumsallaşması sonucu lobicilik
alanlarında büyük ilerleme elde etmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti
diasporasının yurt dışında Ermeni diasporasıyla mücadele için Yahudi lobileri
ile ortaklaşa hareket ettiği ve yetkililerin karşılıklı bilgi alış-verişinde bulunduğu
görülmektedir. Eğitim alanında iki ülke arasında en önemli faaliyetlerden
diplomatik ilişkiler kurulduğu ilk yıllarda İsrail yardımıyla ülkede birçok okulların
açılmasında maddi desteğin İsrail tarafından yapılması oldu (Yavuz Kerimoğlu,
2017). Son yıllardaki en önemli gelişme ise yüksek öğretim kapsamında ikili
anlaşmalar çerçevesinde Azerbaycan Cumhuriyeti Bakü Devlet Üniversitesi
bünyesinde İbranice bölümünün açılması oldu. Diğer taraftan Azerbaycan ve
İsrail eğitim bakanlıkları arasında yapılan anlaşmalar çerçevesinde karşılıklı
öğrenci değişim programları vasıtasıyla Azerbaycanlı öğrencilerin İsrail
üniversitelerinde eğitim görmektedirler. Haydar Aliyev döneminde ilerletilen
diplomatik ilişkiler sonucu İsrail tarafından Azerbaycan’da fabrika ve kurumsal
Page 25 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 19
şirketler kurulmuş ve birçok işsiz işe alınarak işsizlik oranının azalmasına
olanak sağlamıştır (Özdaşlı, 2017). Medya, televizyon ve gazete alanında iki
ülke karşılıklı alışveriş içerisindeler. İki tarafında siyasetçileri karşılıklı olarak
programlarda görülmekte ve İsrail analiz ve yorumcuları Azerbaycan’ın haklı
davası Karabağ konusunda gerçekleri yorumlayarak Azerbaycan’a desteklerini
bildirmektedirler. Bilindiği üzere Azerbaycan toprakları 1990’lı yıllardan beri
işgalci Ermenistan tarafından Azerbaycan arazilerinin %20’si işgal edilmiştir.
1993 yılının 30 Nisan tarihinde BMGK tarafından 4 kararname ile Karabağ ve
işgal edilen 7 şehrin Azerbaycan’a ait olmasının resmileşmesinin ardından
1994 yılında ateşkes kararı alındı. Fakat 30 yıla kadardı Kafkaslarda bu durum
dondurulmuş olarak görülse de Azerbaycan- Ermenistan sınırında askerler
arasında sıcak temas halen sürmektedir. Ermenistan tarafı 30 yıla kadar bir
süredir Azerbaycan topraklarını işgal etmeye devam etmektedir. Ermenistan’ı
yıllardır gerek siyasi gerekse de askeri lojistik teçhizat açıdan açıkça
destekleyen Batı devletleri ve Kafkas devletleri karşısında Azerbaycan petrol
ve Doğal gaza dayanan ekonomisiyle askeri alanda kısa zaman içerisinde
ordusunu Kafkasya’nın en güçlü ordularından biri yapa bilmiştir (Elvin
ABDURAHMANLI, 2020). Azerbaycan ordusu daha önce yukarıda belirttiğimiz
Blue Bird, Tadiran, Elbit Sistems, Aeronautics isimli İsrail askeri şirketlerinden
2000-2020 yılları arasından 5 milyar doların üzerinde askeri lojistik malzeme
alarak ordusunun envanterine katmıştır. Azerbaycan-Ermenistan sınırında
2016 yılının Nisan ayında olan ilk büyük çatışmada İsrail’den satın alınan
askeri lojistik teçhizatın Azerbaycan Ordusu envanterinde kullanımı
Azerbaycan ordusuna büyük avantaj sağladığı görülmüştü. 2012 yılında
Azerbaycan ve İsrail arasında İnsansız Hava Araçlarının satımı ile ilgili
anlaşma yapıldı. İsrail devletinin "Aeronautics" isimli askeri şirketinin 2017 yılı
üretimi olan "Harop 2′′ isimli kamikaze İHA’sı dünyada sadece Azerbaycan
ordusuna satılmıştır. Azerbaycan ordusunun son 10 yılda İsrail’den aldığı son
model silahlar 27 Eylül-10 Kasım tarihleri arasında geçen 44 günlük ikinci
Karabağ savaşında Azerbaycan ordusunu avantajlı konuma getirdiğini açıkça
belirtmekte fayda vardır. Nitekim 27 Eylül 2020'de tarihinde Ermenistan ordusu
tarafından Azerbaycan'ın sivil nüfusuna yönelik saldırı başlatıldı. Azerbaycanlı
sivillere yönelik bombalı saldırısı sonucu 98 sivil insan hayatını kaybetmiş, 414
sivil ağır derecede yaralanmış 3326 ev kullanışsız hale gelmiş 120 apartman
yıkılmıştır (Azerbaycan Respublikası Baş Prokurorluğu, 2020). Azerbaycan'ın
Ermenistan ordusu tarafından şu sivil yerleşim bölgeleri bombalanmıştır:
Gence, Mingeçevir, Terter, Beyleqan, Ağdam, Ağcabedi, Beylagan, Xızı,
Abşeron, Goranboy, Yevlax, Berde, şehirlerini bombalamaktadır (Elvin
ABDURAHMANLI, 2020). Göründüğü üzere savaşın kaderini Azerbaycan’ın
diplomatik güç ve uluslararası nüfuzuyla birlikte İsrail’den ve Türkiye’den satın
aldığı silah ve teknoloji dengesi belirledi. Nitekim Azerbaycan’ın galibiyeti ile
biten ikinci Karabağ savaşında Türkiye üretimi TB-2 Bayraktar, İsrail üretimi
Page 26 of 322
20 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
"Harpy" ve "Harop" kamikaze İHA’sı bu savaşta esas faktördü diye biliriz.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in danışmanı Hikmet Hacıyev İsrail'
haber sitesi olan "Walla" verdiği röportajda, şu kelimeleri ifade etti:
Azerbaycan ordusu Karabağ’da kendi bölgesinde savaşıyor. Bu araziler
Azerbaycan’ın uluslararası hukukta tanınmış bölgesidir. Azerbaycan BM 51.
maddesine uygun olarak meşru müdafaa hakkını kullanmakta ve İsrail üretimi
olan birçok silah ve İHA ordumuzun envanterinde mevcut ve galibiyetimizle
sonuçlanan 44 günlük ikinci Karabağ savaşından bu silahlar kullanılmıştır.
Belirtilmesi gereken önemli bir husus Azerbaycan’ın galibiyeti ile
sonuçlanan 44 günlük ikinci Karabağ savaşı sonucunda tankların artık tarih
olduğu ileri teknolojisi güçlü olanın kazandığı bir devir olduğu ve İsrail ile
Türkiye’nin bu konuda Azerbaycan’a büyük destek olduklarını belirtmekte
fayda vardır. İlaveten de İsrail üretimi hava savunma sistemi olan ‘‘Lora’’ isimli
balistik savunma füzeleri Azerbaycan envanterinde kullanılmaktadır. Buradan
da görüldüğü gibi Azerbaycan ve İsrail ilişkiler gerek diplomatik gerekse de
askeri stratejik alanda son hızla devam etmektedir. 27 Eylül-10 Kasım
tarihlerinde süren İkinci Karabağ savaşı esnasında Ermenistan Tel Aviv
büyükelçisini Dışişleri Bakanlığına çağırdı. Ermenistan burada İsrail’in
Azerbaycan’a askeri lojistik desteğini bir nevi protesto etmiş bulundu.
Ermenistan’ın İsrail’e diplomatik baskısı sonucu Azerbaycan’a silah satışının
durdurulması ile ilgili kanun taslağı İsrail Yüksek Mahkemesine gönderildi.
İsrail gazetesi ‘‘Jerusalem Post'ta’’ belirtilen habere göre bu taslak İsrail
Yüksek Mahkemesi tarafından reddedilmiştir (İslam ÖZKAN, 2020). Açıkça
belirtmek gerekiyor ki, İsrail ve Azerbaycan’ın karşılıklı ekonomik çıkarları ve
tarihsel bağları sonucu bu diplomatik ve stratejik ilişkilerin gelecekte de
süreceğini açıkça göstermektedir.
Sonuç
Makalede sonuç olarak iki devletin geçmişe dayanan tarihsel bir bağı
olduğu ve bu bağın Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasıyla ilerlediğini
söyleye biliriz. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Ebülfez Elçibey döneminde
kurulan ilişkiler bir sonraki dönem Azerbaycan Cumhurbaşkanı olan Haydar
Aliyev döneminde ilerletildiği görülmektedir. 7 Nisan 1992 yılında iki ülke
arasında ilk diplomatik temasın kurulmasında günümüze kadar iki ülke
arasında enerji sektörü, tarım, telekomünikasyon, eğitim, stratejik güvenlik,
turizm, sağlık alanlarında büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. Özelikle iki ülke
arasında diaspora faaliyetlerinin güçlü olması büyük bir etken olduğunu
belirtmek gerekiyor. İsrail ve Azerbaycan arasında enerji ve stratejik
alanlarında daha güçlü bir ilişkinin olduğunu belirtmeliyiz. İsrail enerji alanında
neredeyse Azerbaycan’a bağlı bir ülke olduğu görülmektedir. Azerbaycan
Cumhuriyetinin askeri lojistik teçhizatlarının teminatında İsrail devletinin büyük
Page 27 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 21
bir katkısı olduğu görülmektedir. 27 Eylül-10 Kasım tarihleri arasında süren ve
Azerbaycan ordusunun başarısıyla sonuçlanan İkinci Karabağ savaşında İsrail
üretimi silahların büyük rolü olduğu belirtmek gerekiyor.
Kaynakça
Azerbaycan Cumhuriyeti Baku şehri Nerimanov Valiliyi Resmi Sitesi. (2019,
11 15). http://narimanov-ih.gov.az/news/978.html. Şehit Albert Aqarunov
Anıtının açılışı,: http://narimanov-ih.gov.az/news/978.html adresinden alındı
Azerbaycan Cumhuriyeti Resmi Sayfası. (2020, 11 26). Azerbaycan
Cumhuriyeti Hakkında, https://azerbaijan.az/information/106.
https://azerbaijan.az/information/106 adresinden alındı
Azerbaycan Respublikası Baş Prokurorluğu. (2020, 11 25). Baş
Prokurorluq, www.genprosecutor.gov.az. www.genprosecutor.gov.az
adresinden alındı
BBC Türkiye. (2019, 10 20).
http://www.bbc.co.uk/turkish/ortadogu/1897.shtml. 1897 - Birinci Siyonizm
Kongresi: http://www.bbc.co.uk/turkish/ortadogu/1897.shtml adresinden alındı
Elvin ABDURAHMANLI. (2020, 10 25). Ermenistan’ın Azerbaycan’a Yönelik
Saldırısı Dış Aktörlerin Etkisi. Bursa Arena:
https://www.bursaarena.com.tr/ozel-haber/ermenistanin-azerbaycana- yonelik_saldirisinda-dis-aktorlarin-h34776.html adresinden alındı
Elvin ABDURAHMANLI. (2020, 10 27). Dağlık Karabağ sorunu:
Azerbaycan'ın Haklı Davasına Karşı Terörizm Destekli Ermenistan. Bursa
Arena: https://www.bursaarena.com.tr/ozel-haber/daglik-karabag-sorunu- azerbaycan-in-hakli-davasina-h34799.html adresinden alındı
Emre Gül. (2019, 10 25). http://www.haberekibi.com/tarih-bulteni/turkiye- israili-bu-kararla-tanimisti-h60187.html. Türkiye İsrail’i bu kararla tanımıştı!:
http://www.haberekibi.com/tarih-bulteni/turkiye-israili-bu-kararla-tanimisti- h60187.html adresinden alındı
Eshat Fırat. (2017, 11 02). Anadolu Ajans:
https://www.aa.com.tr/tr/dunya/filistinde-isgalin-yolunu-acan-balfour- deklarasyonu-100-yasinda/954461. 10 21, 2019 tarihinde Filistin'de işgalin
yolunu açan Balfour Deklarasyonu 100 yaşında:
https://www.aa.com.tr/tr/dunya/filistinde-isgalin-yolunu-acan-balfour- deklarasyonu-100-yasinda/954461 adresinden alındı
İslam ÖZKAN. (2020, 11 26). Azeri Ermeni Çatışmalarında İsrail’in rolü.
İnsamer: https://insamer.com/tr/azerbaycanda-israil-algisi-ve-etkisi_713.html
adresinden alındı
Page 28 of 322
22 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Israel Science and Technology Directory. (2020, 11 25). Israel emblem
Menorah, https://www.science.co.il/israel/Menorah-emblem.php.
https://www.science.co.il/israel/Menorah-emblem.php adresinden alındı
Israel Science and Technology Directory. (2020, 11 25). Israel State Flag,
https://www.science.co.il/israel/Flag.php,.
https://www.science.co.il/israel/Flag.php, adresinden alındı
Israel Missions Around The World. (1992, 04 07). Israel-Azerbaijan
Recognition,.
https://embassies.gov.il/Pages/IsraeliMissionsAroundTheWorld.aspx,
adresinden alındı
Ministry Foreign Affairs of the Israel. (2016, 12 13).
https://mfa.gov.il/MFA/PressRoom/2016/Pages/PM-Netanyahu-Meets-with- Azerbaijan-President-Aliyev-13-December-2016.aspx. PM Netanyahu Meets
with Azerbaijan President Aliyev::
https://mfa.gov.il/MFA/PressRoom/2016/Pages/PM-Netanyahu-Meets-with- Azerbaijan-President-Aliyev-13-December-2016.aspx adresinden alındı
Özdaşlı, E. (2017). İsrail’in Yeni Çevre Stratejisinde Güney Kafkasya. Bilig
dergisi(82), 175-195.
Time Turk. (2018, 01 31). Theodor Herzl'in Biyografisi.
https://www.timeturk.com/theodor-herzl/biyografi-805216. 31.01.2018
adresinden alındı
ver2018.presidentsreport.web3. (2019, 11 12).
https://ver2018.presidentsreport.web3.technion.ac.il/category/from-the- president/. Bir Yahudi Devleti doğar:
https://ver2018.presidentsreport.web3.technion.ac.il/category/from-the- president/ adresinden alındı
Yavuz Kerimoğlu. (2017, 05 26). İHH-insani ve Sosyal Araştırmalar
Merkezi. https://insamer.com/tr/azerbaycanda-israil-algisi-ve-etkisi_713.html,
adresinden alındı
Page 29 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 23
ESKİÇAĞ’DA YAHUDİYE TARİHİ COĞRAFYASI
Okan AÇIL
Doktora Öğrencisi, Arş. Gör., Tarih Bölümü, Fen- Edebiyat Fakültesi, İnönü
Üniversitesi, Malatya, Türkiye
PhD Student, Res.Asst., Department of History, Faculty of Arts and Sciences, Inonu
University, Malatya, Turkey
https://orcid.org/0000-0001-6017-844X
<okan.acil@inonu.edu.tr>
Öz: Yahudiye genel manada Yahudilerin yaşadığı bölge veya Yahudi ülkesi
anlamlarında kullanılan coğrafi bir terimdir. Terimin kökeni İsrail’in on iki kabilesinden
biri olan Yehuda kabilesinin ismine dayanmaktadır. Köken itibariyle etnik bir kelime olan
bahsi geçen terim, yaklaşık MÖ 930 yılında I. İsrail Krallığı’nın ikiye bölünmesinin
ardından coğrafi ve idari bir terim haline bürünmüştür. Öyle ki I. İsrail Krallığı’nın ikiye
bölünmesiyle, bu devletin güney kısmını oluşturan topraklar üzerinde Yehuda Krallığı
(Mamleket Yehudah) kurulmuştur. Böylece bir kabile ismi olan terim, coğrafi ve idari bir
kullanımı karşılar hale gelmiştir. Bu isim Grek ve Latin eserlerinde Ioudaia ve Iudaea
olarak geçmektedir. Yahudiye teriminin coğrafi ve idari bir anlamı karşılayan bir terime
dönüşmesinin ardından eskiçağ tarihi dâhilinde bu kullanımı sürdürülmüştür. Hatta
tarihsel süreç içerisinde Pers (Ahameniş), Hellen ve Roma idareleri altında da coğrafi
bir terim olarak kullanılmaya devam edilmiştir. MS II. yüzyılda, Roma hâkimiyeti altında,
siyasi sebeplerle bu terimin resmi kullanımına son verilmiştir. Ancak Yahudiye terimi,
XX. yüzyılda modern İsrail Devleti’nin Batı Şeria olarak adlandırılan bölge için Yahudiye
ve Samarya Bölgesi ismini kullanmaya başlamasıyla yeniden gündeme gelmiştir. Bu
çalışmada, Yahudiye teriminin eskiçağ tarihi içerisinde ortaya çıkışı, kullanımı, terimin
kapsadığı coğrafi bölgenin sınırları ve bu sınırların değişimi incelenmiştir. Ayrıca
Yahudiye’nin önemli coğrafi ve demografik özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Yahudiye, Yehuda, Ioudaia, Iudaea, Yahudi,
HISTORICAL GEOGRAPHY OF JUDEA IN THE ANCIENT
Abstract: Judea is a geographical term generally used to mean the Jewish region
or the Jewish country. The origin of the term is based on the name of the tribe of Judah,
one of the twelve tribes of Israel. The term mentioned, which is an ethnic term in origin,
became a geographical and administrative term after the divison of the Kingdom of
Israel (United Monarchy) in about 930 BC. So that with the divison of the Kingdom of
Israel into two, the Kingdom of Judah (Mamleket Yehudah) was established on the
lands that form the southern part of this state. Thus, the term, which is a tribal name,
corresponds to a geographical and administrative usage. This name is mentioned as
Ioudaia and Iudaea in Greek and Latin works. This usage has continued in ancient
history after the term Judea has turned into a term that corresponds to a geographical
Page 30 of 322
24 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
and administrative meaning. Even in the historical process, in continued to be used as
a geographical term under the Persian (Achaemenid), Hellen and Roman
administrations. In 2nd BC, under the Roman rule, the official use of this term was
discontinued for political reasons. However the term of Judea, in 20th century, came to
the fore again when the modern state of Israel started to use the name Judea and
Samaria Area for the region called the West Bank. In this study, the emergence and
use of the term Judea in ancient history, the boundries of the geographical region
covered by the term and the change of these borders are examined. In addition, the
important geographical and demograhpic characteristic of Judea have been tried to be
determined, and the geopolitical advantages offered by the mentioned features to the
region and the Jews were revealed.
Keywords: Judea, Judah, Ioudaia, Iudaea, Jew
Page 31 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 25
- HISTORIOGRAPHICAL ASPECTS OF THE NEBIIM PROPHETIC
TRADITION: VIEWS FROM EXTENDED COMPARISONS
Selim F. ADALI
Assoc. Prof. Dr., Department of History, Faculty of Social Sciences and Humanities
Social Sciences University of Ankara, Turkey
Doç. Dr., Tarih Bölümü, Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi,
Ankara, Türkiye
https://orcid.org/0000-0002-3398-892X
<selim.adali@asbu.edu.tr>
Full Text
Abstract: The present study is interested in features of the Nebiim Prophetic
Literature that may be described as historiographical. Specific features are identified on
the basis of the hypothesis that the histories cited in the Hebrew Bible refers mostly to
extra-biblical sources concerning the kingdoms of Judah and Israel. These features are
discussed in light of extended comparisons. Comparisons extending beyond the
ancient Near Eastern milieu are utilized for an interpretative historiographical model to
conceive in a new light some of the features identified in the Hebrew Bible’s
descriptions of chronicles associated with prophetic traditions as found in the books of
Kings and Chronicles. Byzantine, Persian, Ottoman, and East Asian historians and their
historiographical texts are discussed for comparison. The emerging model posits
historian profiles and features of textual transmission. Historians could write palace
chronicles even after the demise of a kingdom. Their works could be transmitted and
various sources could be combined. The Book of Isaiah was considered as one of
these texts, later incorporated into the Nebiim. While the Book of Isaiah and books of
similar structure are mostly regarded as works of prophetic literature from the viewpoint
of current biblical scholarship, they can also be viewed as Hebrew historiographical
texts transmitted after the demise of the kingdom of Judah among Jewish communities
during the Exilic period and afterwards.
Keywords: Hebrew Prophetic Tradition, Historiography, Nebiim, Comparative
Method
TARİHYAZIM VE NEBİİM PEYGAMBERLİK GELENEĞİNİN
TARİHYAZIMI YÖNLERİ: GENİŞLETİLMİŞ
KARŞILAŞTIRMALARDAN GÖRÜŞLER
Öz: Bu çalışma Nebiim Peygamberlik geleneğinin tarihyazım olarak nitelenen
özelliklerini konu alır. Bu özellikler, Tevrat’ta atıf yapılan ve Tevrat’tan ayrı olarak
Page 32 of 322
26 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Yahuda ile İsrail krallıklarını anlatan yazılı kaynaklar olduğu hipotezine dayanarak tespit
edilir. Bu özellikler, genişletilmiş karşılaştırmalarla ele alınır. Eski Yakındoğu kültür
dünyasının dışına genişletilerek bir tarihyazım yorum modeli geliştirilir. Böylece
Tevrat’taki Krallar ve Tarihler kitaplarında atıf yapılan ve tespit edilen özelliklere yeni bir
değerlendirme getirilir. Karşılaştırmada Bizans, Farsi, Osmanlı ve Doğu Asya
tarihçilerinden ve tarihyazımsal eserlerinden yararlanılır. Oluşan modele göre tarihçi
profilleri ve metin aktarımının özellikleri irdelenir. Buna göre bir krallığın yıkılışından
sonra tarihçiler saray tarihi yazabilirdi. Eserleri aktarılabilir ve muhtelif kaynaklarla
birleştirilebilirdi. Yeşaya Kitabı sonradan Nebiim arasına dahil edilen bu metinlerden
birisi olarak nitelenebilir. Yeşaya Kitabı ve benzeri yapıdaki eserler günümüz Tevrat
çalışmalarında peygamberlik literatürü çerçevesinde ele alınırken aynı zamanda
Sürgün dönemi ve sonrasında Yahudi toplumlar arasında Yahuda krallığının
yıkılmasından sonra aktarılan İbrani tarihyazım metinleri olarak da görülebilir.
Anahtar Kelimeler: İbrani Peygamber Geleneği, Nebiim, Karşılaştırmalı Metot,
Tarihyazım
Introduction
Hebrew prophetic literature is often compared with other prophetic texts
from Mari and the Assyrian Empire. The problem is that the Mari and Neo- Assyrian texts recording prophecy are limited in number; they do however
indicate that prophecies were written down immediately or within the relatively
shorter period, thus challenging the assumption that the prophecies remained
oral for long periods of time (Rom-Shiloni 2019: 582-583). The limitations of
comparison leave open the question as to how one may explain those aspects
of the Nebiim specifically, and with the Hebrew Bible in general, that appear to
be unique narratives of episodes with imbedded prophecies. The present
study seeks to propose an additional sphere extending beyond the milieu of
the ancient Near East for comparison, to see models that may provide
hypotheses for the transmission of political events and prophecy in historical
narrative. This adds to a body of literature that has so far compared concepts
of prophet, prophecy and ecstasy with various cross-cultural cases.1
The present study is interested in comparisons of historiographical features
attributed mostly- but not entirely- to extra-biblical books/histories cited in the
Hebrew Bible’s Kings and Chronicles. These books of history, often named
after the names of the Iron Age kingdoms of Judah and Israel, are described
as “writings” (kətûvîm) on the “record” (sēfer) of “the deeds” (divərî) or “the
deeds of the days” (divərê hayyāmîm) of a given king. This recalls the third
1 See the bibliographies in “Prophets in the Light of Human Sciences, II: Anthropology, Cultural
Anthropology, Sociology” https://www.cjconroy.net/bib/proph-anthrop.htm [Last updated 2020-03-
25] and “Prophets in the Light of Human Sciences, I: Psychological Aspects (Prophetic "Ecstasy"
and Related Matters” https://www.cjconroy.net/bib/proph-psych.htm [Last updated 2019-11-12]
Page 33 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 27
grouping of the Tanach, the “writing” kətûvîm, which can refer to several
genres of books and writings, including books such as Kings and Chronicles.
The “record” (sēfer) of royal deeds, covering each reign, indicates this work
was intended as a history to be recorded, preserved and transmitted in scrolls.
The key term here representing the past, or history, then becomes divərê
“words; deeds”, corresponding to “history”, and by extension the term divərê
hayyāmîm “deeds of the days” can be translated as “chronicles”. These royal
chronicles are dubbed Kətûvîm ‘al-sēfer divərê hayyāmîm ləmaləkê Yəhûdāh
“Writings of the record for deeds/history of Judah’s kings” (1 Kings 14:29, etc.),
Kətûvîm ‘al-sēfer divərê hayyāmîm ləmaləkê Yišərā’el “Writings of the record
for deeds/history of Israel’s kings” (1 Kings 14:19, etc.) and the two kingdoms
can also be named together as in “Writings of the record for deeds/history of
Judah’s and Israel’s kings” (2 Chronicles 25:26, etc.) and “Writings of the
record for deeds/history of Israel’s and Judah’s kings” (2 Chronicles 35:27,
etc.). The chronicles for the kings of the united kingdom, Solomon and David,
have been described as Kətûvîm ‘al-sēfer divərê Šəlōmōh (1 Kings 11:41) and
Divərê hayyāmîm lammelek Dāvîd (1 Chronicles 27:24). The term divərê also
refers to the divərê “words/deeds/history” of prophets such as the “history of
Uzziah” written by prophet Isaiah son of Amoz (2 Chronicles 26:22),2
the
“history” Samuel the Seer, Nathan the Prophet, and Gad the Seer (1
Chronicles 29:29), that of Nathan the prophet (2 Chronicles 9:29), that of
Shemaiah the prophet and of Iddo the seer (2 Chronicles 12:15), prophet Iddo
(2 Chronicles 13:22), and that of Jehu son of Hanani (2 Chronicles 20:34).
These historiographical features, summarized below as follows, goes beyond
what one may initially expect from court chronicles, because, following Week’s
(2011: 216-219) analysis, they include:
• episodes such as the conspiracies of Zimri (1 Kings 16:20) and
Shallum (2 Kings 15:15) and Manasseh’s sin (2 Kings 21:17).
• information about the water works of Hezekiah (2 Kings 20:20).
• Asa’s successes, deeds, and the cities he founded (1 Kings 15:23).
• events, royal deeds and achievements of Baasha; the author then
refers to the prophecy of Jehu the son of Hanani against Baasha and
his house (1 Kings 16:5-7).
• Events during Hezekiah and the king’s “acts of devotion” detailed in
the vision of the prophet Isaiah son of Amoz could be found in the
historical records of the kings of Judah and Israel (2 Chronicles 32:32).
• Uzziya’s deeds have been recorded by prophet Isaiah son of Amoz (2
Chronicles 26:22).
2 Uzziah appears to represent a section of Isaiah’s writings.
Page 34 of 322
28 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
• events of the reign of David mentioned in the “history” of Samuel the
Seer, Nathan the Prophet, and Gad the Seer (1 Chronicles 29:29).
• Solomon’s deeds and episodes in the history of Nathan the prophet, in
the prophecy of Ahijah the Shilonite and in the visions of Iddo the seer
concerning Jeroboam son of Nebat (2 Chronicles 9: 29).
• Rehoboam’s deeds and episodes in the history of Shemaiah the
prophet and of Iddo the seer that deal with genealogies (2 Chronicles
12:15)
• Abijah’s deeds and episodes in the history of the prophet Iddo (2
Chronicles 13:22)
• Jehoshaphat’s deeds and episodes in the history of Jehu son of
Hanani, which are recorded in the book of the kings of Israel (2
Chronicles 20:34). A prophet and a royal chronicle are mentioned
together, the history for the former is a section of the latter source.
• titles that look “like variant forms of a basic formula” and could refer to
the same type of work: “the book of the kings of Judah and Israel” (2
Chronicles 25:26; 28:26; 32:32) or “the book of the kings of Israel and
Judah” (2 Chronicles 27:7; 35:27; 36:8) / “the book of the kings of
Israel” (2 Chronicles 20:34) / “the midrash of the book of the kings” (2
Chronicles 24:27) / “the acts/words of the kings of Israel” (2 Chronicles
33:18).
Weeks (2011: 222) observes that Kings and Chronicles refer to sources
with information additional to what is provided in the Hebrew Bible, and that
the “canonical” prophets are not mentioned with the exception of Isaiah. The
exclusion of the other Hebrew prophets of the Bible may owe to an institution
of court prophets/historiographers, also explaining how some of the Hebrew
prophets distinguish themselves from other prophets, as in Amos 7:14-15
(Weeks 2011: 226). These other prophets could include prophets serving the
court. Among those prophets outside of the court, there could be those like
Jeremiah, who prophesied and wrote (and/or his scribes wrote) against such
prophets, also narrating events with prophecies incorporated.
These historical records are described as historiographical texts that
incorporate prophets, sometimes as authors of historical records and
sometimes with their prophecies in narrative as parts of history writing. The
problem with the “historical records” and related sources cited in Kings and
Chronicles is that they have not survived in transmission except for the Book
of Isaiah and perhaps the Book of Samuel. Furthermore, there are references
to these chronicles after the collapse of the Judah kingdom (Nehemiah 12:23,
Esther 2:23, 10:2).
Extended comparisons will help develop a model to interpret the
historiographical features of the Nebiim tradition of the Hebrew Bible presently
Page 35 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 29
discussed. Basic features of Byzantine, Persian, Ottoman, and East Asian
historiography will be compared.
1. Feature 1: The association of a chronicle tradition with the name of
the state/polity, monarch, and historian
1.1. Feature 1a: The Use of State/Polity Name
Byzantine histories rarely refer to their polity. Often, if not always, they refer
to their works with terms such as “history” and “chronicle”. Persian
historiography from the 10th century onwards tended use broad terminology
for titles, such as “history” (Ta’rikh) or nâmes, such as Shahname or Zafar- nâme. Regional city histories and dynastic histories could refer to the name of
the city or the dynasty.
Ottoman historiography would refer to the dynasty name or often used titles
such as “history” (Târîh) or names with the added nâme. The earliest known
work of Ottoman, not extant today but mentioned by Âşıkpaşazâde (demise, c.
1484), author of Tevârîh-i Âl-i Osmân (Özcan 1991), and several other
Ottoman historians was Yahşi Fakih’s Menâkıb-ı Âl-ı Osman, containing the
name of the Osman dynasty (Özcan 2020: 1).
The East Asian histories often used the dynasty name as part of their title.
The dynasty name is also the state name of the state, commonly used in
Chinese historiography: Han (in Hanshu), Wei (in Weishu), Ming (Ming Shi)
are among the several examples. The history writing tradition sought to write
the history of each dynasty. These histories were collected together by scribes
who transmitted them. All these works were brought under the greater
compilation have been dubbed Ershisi shi (Twenty-Four Histories) (Theobald
2010a).
Following the example of Chinese historiography, scholars in Korea and
Japan referred to dynastic names in their titles. The Samguksagi combined the
history of Korea’s “Three Kingdoms”, namely Silla (57 BCE-936 CE),
Goguryeo (37 BCE-668 CE), and Baekje (18 BCE-660 CE), divided into
chronicles titled after the kingdom’s name: Goguryeo Bongi means the Basic
Annals of the kingdom of Goguryeo whereas Silla Bongi and Baekje Bongi
refer to the annals of the other two kingdoms named in the title (Schultz and
Kang 2012). The Nihonshoki narrated Japan’s history starting with a creation
account. It continued with emperors until the eighth century (Cartwright 2017;
Aston 2011; Wilds 2018). It treated Nihon (Japan) as a socio-political and
geographical continuity. The Chinese and Korean traditions similarly display
an awareness of a continuing land and a unified culture despite the change of
rulers and dynasties.
1.2. Feature 1b: The Use of a Royal Name
On relatively rare occasions, Byzantine histories will refer to the names of
Byzantine rulers, especially Constantine. An example is The Deeds of the
Page 36 of 322
30 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Emperor Constantine by Bemarchius of Caesarea (c.300?-c.348) (Treadgold
2007: 382).
Persian historiography tended to use royal names within the internal
organization of the work. For example, Abd-al-Hayy Gardizi’s Zeyn-al-akhbâr
comprises five tabaqes (groups, cycles) of ancient Iranian kings, referred to as
akhbâr-e ajam by Gardizi, followed by fourteen bâbs (chapters) dealing with
Islamic history (Daniel 2012: 121).
The period of Süleyman the Lawgiver (reigned 1520-1566) inspired a range
of histories to describe events of his reign. Combining the monarch’s name
with the Persian literary and historical term nâme, these histories were known
among Ottoman literati as Süleymannâme histories (Özcan 2020: 51-55).
These works concerned the events of this Sultan’s reign and numerous
Süleymannâme histories were composed. Another interesting feature is from
Behiştî’s very early 16th century history. Behiştî treats each Ottoman ruler’s
period under the heading of a Sifr and each Sifr contains events relating to the
pertinent ruler (Kaytaz 2016: ix).
The East Asian historical works often used names of kings and emperors
as well as other figures in titles of chapters dealing with their deeds. From
Sima Qian one can provide as example chapter titles such as “basic annals of
Empress Lu” (a monarch), “biography of Liu P’i, the king of Wu (a prince,
mentioned here as a revolt leader),3 and “biographies of Chang Shih-chih and
Fang T’ang” (eminent officials) (Watson 1993: ix-xi).
1.3. Feature 1c: The Use of the Historian’s Name
Byzantine historians and their communities of readers tended not to use the
historians’ names as titles for the entire work. The same holds for Persian and
Ottoman historiography in many cases. There are cases when the author’s
name came to be associated with the title, especially by scribes and
intellectuals who transmit and read these histories. For example, Abu’l-Fazl
Beyhaqi’s history of Sultan Mas’ud of Ghazna (1030-1041) was known as
Târikh-e Beyhaqi (Daniel 2012: 126). Similarly, the Ottoman history text
originally titled Vâridât-ı Sübhâni ve Fütûhât-ı Osmânî by Ahmed Sinan, known
more so as Behiştî Çelebi, is commonly known as Târîh-i Behiştî (History of
Behiştî) until a recently uncovered manuscript has revealed its original title
(Kaytaz 2016: 14; Özcan 2020: 35-36).
The earliest canonical historical work in Chinese historiography referred to
the position of Sima Qian as astrologer (taishi) when providing a title to his
work as Taishigong shu. Later history works relied mainly on dynastic names
as mentioned earlier (see Feature 1a).
3 This was the Rebellion of the Seven States (154 BC).
Page 37 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 31
2. Feature 2: Varying Author Profiles and Connections to the
State/Polity
Early Byzantine historians, from the 4th to the early 7th century, were from
the educated segment of society but were not of the highest social class
except for Peter the Patrician who became a senior imperial officer. Many
were decurions, members of city councils, or were bishops (Treadgold 2007:
354-355). Middle Byzantine historians from the early 8th to the 13th century
were mostly from the central bureaucracy and with much closer connections to
the imperial family and the palace. Among these historians were imperial
secretaries, patriarchs, and members of the ruling imperial family. Most of
them were based in Constantinople. Several provinces were lost and the city
councils diminished in intellectual interest (Treadgold 2013: 457-459). The
same trend continued well into the final days of the Empire.
The emergence of new polities in the 10th century provided the impetus for
a new phase of Persian historiography. Those who wrote histories did so in
dedication to or by the commission of these new rulers. In 963, Mansur bin
Nuh (r. 961–76) commissioned a translation by his minister Abu-Ali Bal’ami, of
the famous Arabic chronicle by Abu-Ja’far Mohammad b. Jarir Tabari (d. 923),
the Ta’rikh-al-rosol va’l-moluk (History of the Prophets and Kings). The earliest
extant example of a history in Medieval Persian was Abd-al-Hayy Gardizi’s
Zeyn-al-akhbâr. Gardizi was an official in the Ghaznavid palace. Similarly,
Beyhaqi served in the Ghaznavid secretariat (divân-e resâlat) until the time of
Sultan Abd-al-Rashid (1049-1052) (Daniel 2012: 125-126).
Zahir-al-Din, who wrote Saljuq-nâme, was probably once in the service of
Sultan Mas’ud bin Mohammad (r. 1133–52), perhaps was employed as tutor to
Mas’ud’s nephew Toghrel bin Arslân and wrote his history sometime after the
latter’s accession in 1176 (Daniel 2012: 150).
Individuals with various connections to the Sultan and the Ottoman dynasty
and palace wrote histories. The more formal office of court historian, the
vak‘anüvis (earlier vekāyi‘nüvîs, combining Arabic vak‘a [event] and Persian
nüvîs [scribe]) was realized with the appointment of Naima as the official court
historian only by the year 1702. This profession’s connections to the earlier
16th century commissioning of şehnâme-makers or earlier Ottoman history
writers remains debated among experts of Ottoman traditions (Woodhead
2007; Kütükoğlu 2012). It is clear, however, that individuals gaining royal
favour could write histories and their role as historian, while recognized at the
palace, remained informal. Yahşi Fakih, mentioned earlier for the first known
Ottoman history, was the son of Orhan Gazi’s imam. Ahmedî of Germiyan was
raised in the Germiyan palace and later received support from Emir Süleyman,
a prince of Yıldırım Bayezid. Numerous other examples can be provided.
There were also historians from the religious class, the ilmiye. One example is
Page 38 of 322
32 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Cenâbî Mustafa Efendi, who served as a madrasa professor and kadi (judge)
in various cities, passing away in Aleppo in 1590 (Özcan 2020: 14-15, et
passim).
Sima Qian was recognized the Han palace’s scribe-astrologer, the precise
title was taishi (Theobald 2010a). He inherited his position from his father Sima
Tan. He was modelled as a historian by subsequent scholars trained in
Chinese scribal arts and classical texts, often also writing other works such as
poetry and were members of noble families with formal and/or informal
connections with the palace. To give one example: Ban Gu (32-92 CE) was a
member of the Ban family in close relation with the royal Han family members.
He compiled almost all of the Hanshu around 80 CE, but was imprisoned after
the palace faction he support fell out of favour. He passed away in captivity
(Theobald 2011). Because Ban Gu died before the book was completed,
Emperor He (r. 88–105) ordered Gu’s sister Ban Zhao (c. 45–c. 117 CE) to
complete the missing part of the tables. The missing treatise on astronomy
was written by Ma Xuzhong, a disciple of Ban Gu (Theobald 2010b).
Emperor Tenmu (r. 673-686) ordered the review of “the chronicles of the
emperors and likewise the original words in the possession of the various
families” to correct errors. The documents such as the teiki (imperial
chronicles) and honji (fundamental dicta). He commissioned Hieda no Are to
memorize these records and oral traditions. Later, Empress Genmei (r. 707-
715) ordered Oho no Yasumaro, Japanese nobleman, bureaucrat, and
chronicler, to record to record these traditions and hence the Kojiki (Record of
Ancient Matters) by 712 (Antoni 2007: 12-14; Wilds 2018: 9). Prince Toneri
later commissioned Oho no Yasumaro and a commission of court scholars to
work on the Nihonshoki, finished by 720 (Cartwright 2017; see Aston 2011 for
the text).
Commissioned by King Injong of Koryo (r. 1122-1146), the Samguksagi
was compiled by the Koryo scholar-statesman, Kim Pusik, and his junior
colleagues, by 1145 (see Schultz and Kang 2012 for the text). Kim Pusik
(1075-1151) was a member of a noble family with roots to the Silla royal family
(Schultz 2004: 2-3). Kim Pusik’s juniour colleagues were from the Office of
Historiography, which employed at least fourteen individuals (Schultz 2004: 4-
5).
3. Feature 3: Transmission after the Demise of the State/Polity
Byzantine historians maintained their sense of identity of Roman-Greeks
after the demise of the Byzantine Empire and the new Ottoman rule. They
mostly focused on the final siege of Constantinople and the comparative
history of the Byzantines and the early Ottomans (Nikolić 2016).
Following the collapse of Saljuk power and the advent of the Mongols
under Chengis Khan (1219–1222) and his grandson Hulegu (1256–1258), the
Page 39 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 33
Persian writing scribal culture continued its transmission of traditional texts and
composed new texts. Scribes drew from established literary texts such as
Shahname were brought to the forefront. The earliest historiographical
reaction to the Mongols, in Atâ-Malek Joveyni’s Târikh-e jahân-goshâ (1260),
was very much an attempt to explain the conquests as God’s will (Melville
2012: 162).
The historiographical and other Ottoman scribal traditions received
relatively less support especially during the mid-to-late 19th century in the
Ottoman Empire. The last court historian was Abdurrahman Şeref Efendi, who
wrote about some of the episodes concerning Abdulhamid II and the aftermath
(Özcan 2020: 220).
After Ershisi Shi (Twenty-Four Histories), a twenty-fifth history was written
during the early years of Republican China, named Xin Yuanshi (New History
of the Yuan), compiled by Ke Shaomin (1850-1933). Another one was written
after the end of imperial China in 1912; the Qingshigao (Draft to a history of
the Qing dynasty). This was also added to the same corpus.
The Qingshigao was not an official dynastic history because there was no
emperor commissioning it. With that text, the dynastic histories in total count
26 books, dubbed Ershiliu shi (Twenty-six histories) (Theobald 2010a).
The Samguksagi treated the history of the three kingdoms exclusively and
did not deal with the history of the Koryo dynasty per se, when it was compiled
by 1145. This assumed a shared Korean identity with these earlier polities.
The Nihonshoki addressed the histories of emperors known until 720 and
conceived the same dynastic line (Antoni 2007: 20).
4. Feature 4: Use of earlier written and oral sources
Early Byzantine historians focused mainly on contemporary events and
therefore interviews were more important. They focused therefore more on
officials, generals, bishops and less on emperors, kings and monks (Treadgold
2007: 350-352). They as well as Middle Byzantine historians had access to
earlier Greek and Roman histories as well as written documents from
monasteries and collections. The Middle Byzantine historians had relatively
more access to the palace archives and in addition to contemporary history,
they expanded their interests into earlier history (Treadgold 2013: 478-481).
When he retired, Beyhaqi edited the range of documents he had been
copying and collecting to write a history ever since he was in active duty at the
Ghaznavid secretariat which served the court and copied Arabic and Persian
court documents. He also wrote of his dialogues with statesmen throughout his
career and also provided anecdotes (hekâyat) (Daniel 2012: 129-130). The
Saljuq-nâme was later redacted by Qâshâni and Rashid al-Din. It was based
mostly on memory and oral tradition, and rarely –if ever– on written sources.
Page 40 of 322
34 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Ottoman historiography would rely on interviews and the growing corpus of
earlier histories and primary documents, as well as sources available in
madrasas and in the collections of scribes transmitting texts primarily in
Arabic, Persian and Ottoman Turkish. Some had access to palace archives,
especially the official court historians and those with informal connections to
the palace.
Sima Qian and his father were astrologers for the Han emperor. They had
access to the early Han dynasty archives, edicts, and records. He also states
that he interviewed individuals around China to collect information. Similar
methods were employed by succeeded authors and compilers of Chinese
chronicles.
Kim Pusik’s methodology while editing the Samguksagi was informed by
Chinese history writing and especially Sima Qian (Schultz 2004: 4). The work
made use of numerous Koran and Chinese written texts and oral traditions.
The Nihonshoki claims awareness of written sources from the different clans in
Japan’s history. This work also included oral traditions as discussed above in
reference to Hieda no Are
5. Historiographical Aspects of the Nebiim
The “vision” of the prophet Isaiah son of Amoz is mentioned in the history of
the kings of Judah and Israel when discussing Hezekiah (2 Chronicles 32:32).
The mention of Isaiah’s vision in the Book of the Kings of Judah and Israel
appears to be the same vision described in Isaiah 36-37, also arguably the
basis for 2 Kings 18-19 since the content fits Isaiah 36-37 better as discussed
by Smelik (1986) (see Weeks 2011: 218). This passage was therefore
considered historiographical. If we add the reference to prophet Isaiah son of
Amoz as an author of Uzziah’s reign (2 Chronicles 26:22), then it would
appear that Isaiah is also ascribed a work with historiographical features
alongside the Book of Isaiah. This raises the possibility of seeing more
historiographical features in this exemplary Hebrew prophetic text. The original
readership could read more about the historical background assumed in the
prophecies in the Book of Isaiah and this was in part available in the royal
chronicles and prophet’s histories discussed above.
Prophets as authors of history recalls several features from the
historiographies compared. Sima Qian was the court astrologer, but his work
was not the official history. Rather, it was recognized by the Han elite but
official sanction of preparing history books came later. This is also the case
with Ottoman historiography. The court historian as an official position came
only by the very early 18th century and historians could be of varying
backgrounds: provincial institutions, clergy, imams, poets. Their informal ties
allowed them to receive the ruler or a senior statesman’s support to proceed
with their history. Sometimes, they would receive support from the literati in
Page 41 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 35
communication with the palace, and recognition by the palace could also come
later. Isaiah’s connection as court prophet is more explicit and can be a
reflecting of this phenomenon in which case it is possible to conceive that this
position was not the equivalent of that of an official court
historiographer/chronicler. Rather, depending on the significance of YHWH
worship among the populations in Judah and Israel, it is possible that during
the earlier phases of the kingdoms of Judah and Israel, the prophets had
informal connections with the palace, later also resulting in prophets serving as
scribes just as the astrologers Sima Tan and Sima Qian served in the Han
court as scribes and astrologers. We also saw how the profiles of authors can
varying even when they are recognized as history writers in the different
historiographies discussed (while there are no official historians until much
later). This also correlates with how prophets are named as authors for the
earlier monarchs of Judah and Israel and only with later kings does one come
across records of royal histories and chronicles.
Bibliography
Antoni, Klaus. 2007. “Creating a Sacred Narrative- Kojiki Studies and
Shintō Nationalism” Japanese Religions 36: 3-30.
Aston, William George. 2011. Nihongi: chronicles of Japan from the earliest
times to A.D. 697. London. Routledge.
Cartwright, Mark. 2017. “Nihon Shoki” Ancient History Encyclopedia
[https://www.ancient.eu/Nihon_Shoki/].
Daniel, Elton L. 2012. “The Rise and Development of Persian
Historiography” Persian Historiography. Edited by Charles Melville. London
and New York. I. B. Tauris: 101-154.
Kaytaz, Fatma. 2016. Behiştî Ahmed Çelebi. Târîh-i Behiştî. Vâridât-ı
Sübhânî ve Fütûhât-ı Osmânî (791-907 / 1389-1502) II. Ankara. Türk Tarih
Kurumu.
Kütükoğlu, Bekir. 2012. “Vak‘anüvis” (Bu madde, müellifin bibliyografyada
adı geçen maddesi esas alınarak Abdülkadir Özcan tarafından düzenlenmiştir)
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 42: 57-61.
Melville, Charles. 2012. “The Mongol and Timurid Periods, 1250-1500”
Persian Historiography. Edited by Charles Melville. London and New York. I.
B. Tauris: 155-208.
Nikolić, Maja. 2016. “The Greatest Misfortune in the Oikoumene Byzantine
Historiography on the Fall of Constantinople in 1453” Balcanica. Annual of the
Institute for Balkan Studies 47: 119-133.
Özcan, Abdülkadir. 1991. “Âşıkpaşazâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam
Ansiklopedisi 4: 6-7.
Page 42 of 322
36 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Özcan, Abdülkadir. 2020. Osmanlı’da Tarih Yazımı ve Kaynak Türleri.
İstanbul. Kronik Kitap.
Rom-Shiloni, Dalit. 2019. “From Prophetic Words to Prophetic Literature:
Challenging Paradigms That Control Our Academic Thought on Jeremiah and
Ezekiel”, Journal of Biblical Literature 138: 565–586.
Schultz, Edward J. 2004. “An Introduction to the “Samguk Sagi”” Korean
Studies 28: 1-13.
Schultz, Edward J. and Hugh H. W. Kang (eds). 2012. The Koguryo Annals
of the Samguk Sagi. Kim Pusik. Second edition. Translated by Kenneth H. J.
Gardiner, Daniel C. Kane, Hugh H. W. Kang, and Edward J. Shultz.
Seongnam. The Academy of Korean Studies Press.
Smelik, Klaas A. D. 1986. “Distortion of Old Testament prophecy. The
Purpose of Isaiah XXXVI and XXXVII” Oudtestamentische Studiën 24: 70-93.
Theobald, Ulrich. 2010a. “Shiji 史記” ChinaKnowledge.de. An
Encyclopaedia on Chinese History, Literature and Art
[http://www.chinaknowledge.de/Literature/Historiography/
shiji.html].
Theobald, Ulrich. 2010b. “The Twenty-Five Official Dynastic Histories
(ershiwushi 二十五史)” ChinaKnowledge.de. An Encyclopaedia on Chinese
History, Literature and Art
[http://www.chinaknowledge.de/Literature/Historiography/ershiwushi.html].
Theobald, Ulrich. 2010c. “Hanshu 漢書” ChinaKnowledge.de. An
Encyclopaedia on Chinese History, Literature and Art
[http://www.chinaknowledge.de/Literature/Historiography/hanshu.html].
Theobald, Ulrich. 2011. “Ban Gu 班固” ChinaKnowledge.de. An
Encyclopaedia on Chinese History, Literature and Art
[http://www.chinaknowledge.de/History/Han/personsbangu.html].
Treadgold, Warren. 2007. The Early Byzantine Historians. New York.
Palgrave Macmillan.
Treadgold, Warren. 2013. The Middle Byzantine Historians. New York.
Palgrave Macmillan.
Watson, Burton. 1993. Records of the Grand Historian of China. Translated
from the Shih chi of Ssu-ma Ch’ien in two volumes. Edited by Theodore de
Bary. Columbia University Press.
Weeks, Noel K. 2011. Sources and Authors: Assumptions in the Study of
Hebrew Bible Narrative. River Road, Piscataway. Gorgias Press.
Page 43 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 37
Wilds, Kazumi. 2018. Artists' book / the Kojiki or records of ancient matters,
-the story of ancient Japan-. MFA (Master of Fine Arts) thesis, University of
Iowa. [https://doi.org/10.17077/etd.0h35ecff]
Woodhead, Christine. 2007. “Reading Ottoman “Şehnames”: Official
Historiography in the Late Sixteenth Century” Studia Islamica 104/105: 67-80.
Page 44 of 322
38 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
SAADYA GAON’UN KİTABU’T-TA’DİL (İLAHİ ADALET) ADLI ESERİ
VE EYÜP KISSASINA YAKLAŞIMI
Özcan AKDAĞ
Doç. Dr., Din Felsefesi, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, İlahiyat Fakültesi, Erciyes
Üniversitesi, Kayseri, Türkiye
Assoc. Prof. Dr., Philosophy of Religion, Department of Philosophy and Religious Studies, Faculty
of Theology, Erciyes University, Kayseri, Türkey
https://orcid.org/0000-0002-7156-401X
<ozcanakdag@erciyes.edu.tr>
Öz: Âlemde var olan kötülük, her şeye kadir, her şeyi bilen ve mutlak iyi bir
Tanrı’nın varlığı ile uzlaştırılabilir mi? Bu problem gerek Tanrı’ya inanan gerekse
inanmayan pek çok insanın zihnini meşgul etmiştir. Kötülük sorunu tarihsel olarak Grek
düşünür Epiküros’e (MÖ.270) dayandırılmaktadır. Epiküros’a göre mutlak manada kadir
ve iyi olan bir varlık ile alemdeki kötülüğün varlığı çelişkilidir.
Ancak Epiküros’tan daha eski bir metinde yani Eski Ahit’te bulunan “Eyüp” kıssası
okunduğunda probleme ilişkin birtakım verilerin olduğu görülecektir. Söz konusu kıssa
incelendiğinde Tanrı’nın, Eyüp Peygamberi hem sahip olduğu mal-mülk ile hem de
bedensel sıhhat ile imtihan ettiği görülecektir. Tanrı, Eyüp peygamberin başına birtakım
musibetlerin gelmesine müsaade etmiştir. Bilindiği üzere Eyüp, dürüst, ahlaklı ve
erdemli yaşam süren ve kötülük yapmaktan kaçınan bir insandır.
Kıssaya göre Eyüp’ün sabrı ve metaneti bir yerde tükenmektedir. Eyüp, arkadaşları
Elifaz, Bildat, Sofar ve Elihu’nun teselli sözlerine karşı isyan içerikli ifadeler kullanır.
Nitekim Eyüp sabrının tükendiği anda “Doğduğum gün yok olsun, ‘Bir oğul doğdu’
denen gece yok olsun!” (Eyüp, 3:3) diye sitem ederek sözlerine başlar ve “Neden
doğarken ölmedim, Rahimden çıkarken son soluğumu vermedim?” (Eyüp, 3:11)
şeklindeki ifadelerle de bir anlamda başına gelen musibetlerden dolayı yakınır.
Bu çalışmada Eyüp peygamberin başına gelen musibetler, İslam kelam ekollerinden
biri olan Mutezile’den önemli ölçüde etkilenmiş olan Yahudi düşünür Saadia Gaon’un
Kitâbu’t-Ta’dil (İlahi Adalet) ekseninde ele alınacak değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Kötülük, Eyüp Kıssası, İlahi Adalet, Saadya Gaon,
SAADYA GAON'S KITAB AL-TAʿDIL (THE BOOK OF THEODICY)
AND HIS APPROACH TO THE STORY OF JOB
Abstract: Can the evil that exists in the world be reconciled with the existence of an
all-powerful, all-knowing and perfectly good God? This problem has occupied the minds
of many people, both believing in God and not believing in God. The problem of evil is
historically attributed to the Greek philosopher Epicurus (270 BC). According to
There was a problem loading this page.
Page 45 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 39
Epicurus, a being who is all-powerful and good and the existence of evil in the world
are inconsistent.
However, when the parable of "Job" in the Old Testament is read in a text older
than Epicurus, it will be seen that there are some data regarding the problem. When the
story in question is examined, it will be seen that God tested the Prophet Job with both
his property and bodily health. God allowed certain misfortunes to befall the prophet
Job. As it is known, Job is a person who lives an honest, moral and virtuous life and
avoids doing evil.
According to the story, Job's patience and fortitude is running out in a way. Eyüp
uses expressions containing rebellion against the words of consolation of his friends
Elifaz, Bildat, Sofar and Elihu. As a matter of fact, when Job's patience runs out, he
says “May the day of my birth perish, and the night that said, 'A boy is conceived!'” Job
complains about the misfortunes that she suffered by saying “Why did I not perish at
birth, and die as I came from the womb?”
In this study, the misfortunes of the prophet Job will be discussed in the axis of the
Jewish philosopher Saadia Gaon’s Kitâb al-Ta’dil (The Book of Theodicy), who was
significantly influenced by the Mutazila, one of the schools of Islamic theology, and its
similarity and difference with the Mutazila viewpoint will be revealed.
Keywords: Evil, Job Story, Theodicy, Sadiah Gaon.
Page 46 of 322
40 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
JEWISH DIASPORA IN KAZAKHSTAN
Bazarbay AKEZHAN
MA Student, International Relations Department, L. N. Gumylev Eurasian National
University, Nur-Sultan, Kazakhstan
YL Öğrencisi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, L.N. Gumilev Avrasya Milli Üniversitesi, Nur-Sultan,
Kazakistan
<akezhan0810@gmail.com>
Aigerim TURKHANOVA
Assoc. Prof. Dr., International Relations Department, L. N. Gumylev Eurasian National
University, Nur-Sultan, Kazakhstan
Doç. Dr., Uluslararası İlişkiler Bölümü, L.N. Gumilev Avrasya Milli Üniversitesi, Nur-Sultan,
Kazakistan
<sajasata@mail.ru>
Abstract: Annotation: The article is devoted to the study of the history and current
situation of the Jewish Diaspora in Kazakhstan. The article examines the history of the
formation of the Jewish Diaspora and their integration into society, as well as the
mission of the Assembly of peoples of Kazakhstan in relation to Jews. Based on the
data obtained, the role of Jewish integration in the social society of Kazakhstan was
revealed
Title in Turkish: Kazakistan'daki Yahudi Kopuntusu
1. History of the Jewish Diaspora: Methods of Integration
The Republic of Kazakhstan is a multinational state where representatives
of more than a hundred nationalities live in peace and harmony. The ethnic
structure of the population, leaving rooted deep in the centuries-old history,
combined with the modern policy of national tolerance, it creates favorable
conditions for the growth of self-awareness and spiritual revival of all national
groups living in the Republic. One of the brightest diasporas in Kazakhstan is
the Jewish Diaspora.
The first Jews on the territory of Kazakhstan were the so-called Nikolaev
soldiers and their descendants, who settled in the city of Verny (now Almaty)
after the fortress was granted city status in 1867. By the end of the 1870s, the
city's Jewish community was formed. In may 1884, a synagogue was opened
in a small wooden building. In 1897. There were 99 Jews in Verny, and 177 in
The uyezd together with the city. In 1908. A Jewish prayer society was
registered in Verny [1]. In 1910. there were 206 Jews in Verny, 35 in
Page 47 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 41
Aktyubinsk, and 154 in Akmolinsk (now Astana). Only those Jews who had the
right to live outside the pale of settlement settled on the territory of
Kazakhstan. Among the Jews who lived on the territory of Kazakhstan at the
beginning of the 20th century, there were many doctors: A. Ryazansky, who
created the red cross hospital in Verny, M. Rosenblum and others;
pharmacists, owners of industrial and craft enterprises: Hirsch Hamburg (a
plant for the production of soft drinks), M. L. Blend (a large furniture workshop)
and others [2].
In the 1920s and 30s, the Jewish population increased both due to young
people who came from the settlements of the pale of settlement to build five- year plans, and due to the large number of political exiles sent to Kazakhstan.
In 1926, 3,600 Jews lived in Kazakhstan, and in 1939 — 19,200 [3]. M. Gotz
lived in Alma-ATA on the eve of his last arrest, and in 1928-29 L. Trotsky was
in exile. In Aktyubinsk, a member of the Central Committee of the Bund, M.
Gubin (1886-1937), who was arrested and shot in November 1937, lived in
exile. M. Liber was shot in Alma-Ata [4].
In 1941-45, many Jews were evacuated to Kazakhstan, primarily to Alma- ATA. Among them were famous film Directors and cameramen who worked in
the Central United film Studio: G. Roshal, S. Eisenstein, Yu. Raizman (1903-
91); in the Alma-Ata newsreel Studio: D. Vertov. Jews who came from the
Western regions of the country lived and worked in Kazakhstan in the post-war
years. Many of them played an outstanding role in the development of the
Republic's art, among them: E. Brusilovsky — one of the founders of the
Kazakh musical art; P. Saltzman (1912-85), an artist, a student of P. Filonova,
the main artist of Kazakhfilm; the main Directors of the Alma-ATA theater of
Russian drama Ya. Stein (in 1945-57), A. Lokshin (in the 1960s) [5].
In 1959, the Jewish population of Kazakhstan was 28 thousand people, in
1970 — 27,700.
In 1948-53, during the struggle against the "cosmopolitans", many Jewish
intellectuals were exiled to Kazakhstan, in particular to Karaganda, among
them: N. Korzhavin, translator Yu. Eichenwald (1928-93), poet, mathematician
A. Yesenin-Volpin (born in 1924) [6].
In the 1950s and 60s, the growth of the Jewish population in Kazakhstan
was associated with the arrival of Jews as part of groups sent to develop virgin
and fallow lands (1954-1960), to develop industry, science and culture in
Kazakhstan. So, the Manager at tselintransstroi trust was L. Lyamin, the head
of "Selenergo" Vladimir Levin. The first virgin state farms were managed by
Leah Goldberg, I. pimstein, and S. Frank. Professor M. Gendelman (born in
1913) actively participated in the creation of the first University in the city of
Akmolinsk (Tselinograd) — Akmola agricultural Institute. in 1961-1983 he was
Page 48 of 322
42 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
the rector of the Institute. In this Institute, the Department of soil science in
1958-65 was headed by M. Polovitsky (born in 1918), the Department of
planning of agricultural areas and settlements — M. Spector (born in 1934) [7].
A significant number of Jewish scientists headed departments in other
universities in Kazakhstan.
In the 1970s and 80s, the Jewish population of Kazakhstan declined. Many
Jews repatriated to Israel or went to the United States, Canada, Australia, and
other countries around the world. In 1968-91, 4,800 Jews left Kazakhstan for
permanent residence in various countries. Some Jewish families went to
Russia, primarily to Moscow and Leningrad. According to the 1979 census,
23,500 Jews lived in Kazakhstan, and 19,900 in the 1989 census.
Since the late 1980s, the revival of Jewish life in Kazakhstan has begun. In
1989, the Shalom Jewish cultural center was established in Alma-ATA. In
1990. the newspaper "Shalom" started to be published. In the 1990s, created
by various organizations of Jews of Kazakhstan: Regional centre A hell of the
USSR (later A hell of Kazakhstan), the Association of Jewish youth of
Kazakhstan, inter-Republican Fund to promote the study and development of
Jewish culture "Dror" (President Figlin A., born in 1948), offices, Maccabi,
Bnei-'Akiva, Bnei Brit. A Jewish kindergarten and two Sunday schools were
opened in Almaty. The bet Yisrael cultural center and the Kazakhstan-Israel
friendship society were established. Jewish communities and cultural centers
were created in other cities of Kazakhstan. In early 1993, the Alef Jewish
cultural center was established in Astana. In April 1994, the Jewish Sunday
school "Mechina"was opened.
In 1994, the chief Rabbi of Kazakhstan became a representative of the
Chabad Hasidic movement I. E. Kohen (born in 1972). Since 1997. the Jewish
community house, which houses a synagogue and a library, began operating.
In the 1990s and 2000s, many Kazakh Jews left for Israel, the United
States, Canada, Australia, and other countries. Thus, in Kazakhstan,
according to the 1999 census, 6800 Jews lived (local Jewish organizations call
a more significant number) [8].
According to various sources in the infusioncurrently, there are between
7,000 and 45,000 Jews living in Kazakhstan.
The Agency of the Republic of Kazakhstan on statistics has announced
data on the number and ethnic composition of the country's population.
"Population of the Republic as of January 1, 2010. according to operational
data, taking into account the 2009 census. It amounted to 16196.8 thousand
people. Share of Kazakhs at the beginning of 2010 it was 63.6%, Russians- 23.3%, Uzbeks- 2.9%, Ukrainians- 2.0%, Uighurs-1.4%, Tatars- 1.2%,
Germans- 1.1%, other ethnic groups- 4.5%" the official report says. Jews
Page 49 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 43
among large ethnic communities are not mentioned, and therefore were
included in the definition of "other ethnic groups" (total number- 714,200
people). The total number of Jews is 13.1 million. (2012)
2. Current situation: Formation of the Jewish Society
Today, the Jewish Diaspora has become an integral part of multinational
Kazakhstan. Restoring the dignity of Kazakhstan's ethnic Jews plays a role in
relations between Kazakhstan and the state of Israel. Diplomatic relations
between the Republic of Kazakhstan and the state of Israel were established
on may 10, 1992. The Embassy of Israel in Kazakhstan has been operating
since August 1992, and the Embassy of Kazakhstan in Israel since may 1996.
In December 1995 and in April 2000, President of Kazakhstan Nursultan
Nazarbayev paid a one-day visit to Israel. Various agreements were signed to
strengthen bilateral ties. In 2003. Israeli exports to Kazakhstan amounted to
28.2 million dollars, and imports from Kazakhstan to Israel — 1.1 million
dollars, in 2004. the volume of mutual trade was $ 300 million.
In the early 2000s, the leading Jewish organizations in Kazakhstan were:
the Jewish Congress of Kazakhstan (ECC) and the mitzvah Association. Three
Jewish Newspapers were published: "Davar", "Shalom", "Mabat". Jewish
communities operate in Almaty, Astana, Karaganda, Kokshetau, Kzyl-Orda,
Uralsk, Chimkent, Temirtau, Semipalatinsk and other localities. A great help to
the Jewish population is provided by the joint, which supports charity centers
"Chesed" in various cities of Kazakhstan [9].
In 2002, the President of the Jewish Congress of Kazakhstan, President of
the Eurasian Industrial Association, Chairman of the Board of Directors of the
Eurasian Bank A. Mashkevich) at the founding Congress of the Eurasian
Jewish Congress (EAEC) in Moscow was elected its President. The EAEC
headquarters is located in Kazakhstan. The EAEC plays an important role in
the development of the Jewish-Islamic dialogue and in the search for ways to
improve relations between Jews and Muslims. This goal was dedicated to the
First international conference of peace and harmony, convened on the
initiative of the President of Kazakhstan N. Nazarbayev on February 13-16,
2003, which was attended by the presidents of Tajikistan, Kyrgyzstan, foreign
Ministers of Azerbaijan, Afghanistan, Turkey, and heads of a number of
international Jewish organizations.
In September 2004. Beit Rachel—Chabad Lubavitch, the largest
synagogue in Central Asia, was opened in Astana, named in honor of A.
Mashkevich's mother (this synagogue was built at the expense of the EAEC
and ECC organizations headed by him). On November 12-13, 2002. EAEC
and mitzvah organized an international conference "From the history of Jews
in Kazakhstan"in Almaty. May 12, 2004. The Second international conference
Page 50 of 322
44 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
"Jews in Kazakhstan. History, religion, culture". In 2004, I. Grinberg's book
"Jews in Almaty: a brief historical sketch"was published. In October 2007, the
book N. was published. Krutovoy "Jews on the land of East Kazakhstan". In
2008, I. Grinberg together with the state Archive of the Republic of Kazakhstan
published the collection " Evacuation to Kazakhstan. From the history of the
evacuation of the population of the Western regions of the USSR to
Kazakhstan in 1941-1942", and in may 2008 the exhibition of the same name
opened in Almaty. On October 30, 2008, Almaty hosted the international
scientific conference "Evacuation: resurrection of the forgotten past",
organized with the support of the mitzvah Association. In early 2009, a
collection of conference materials was published, presented at the Central
state archive of the Republic of Kazakhstan on June 22, 2009. in the Summer
of 2009, an exhibition of materials on evacuation was held in Petropavlovsk,
and in September- in Ust-Kamenogorsk. In January 2009, the East
Kazakhstan ethnographic Museum-reserve opened an updated permanent
exhibition "We are the people of Kazakhstan", which included a large Jewish
exhibition. Member of the Assembly of peoples of Kazakhstan S. Uryntaev in
March 2009 in Kostanay, he presented the book "Jews", written on the basis of
memories of meetings with representatives of the Jewish people. In Pavlodar
in 2009, the project" and tell your grandson... " started collecting memories of
the older generation.
With the collapse of the Soviet Union and the independence of the Republic
of Kazakhstan in 1991, the foundations were laid for fundamental policy
changes in relation to the cultures of ethnic groups, including Jews. Each
Diaspora was able to start the process of reviving its traditional ethnic cultures,
national way of life, strengthening the national mentality, the forms of cultural
rebirth and social activities of the Jewish Diaspora became more meaningful
and flexible.
Both States, recognizing the contribution of the Jewish population to the
development of the sovereign Republic of Kazakhstan, confirm their mutual
interest in accordance with the current legislation. This is evidenced by the fact
that the Jews of Kazakhstan, on the basis of their free will, were given the
opportunity to maintain and develop their language, culture, national traditions,
and religious identity.
Only by preserving and developing their ethnic identity and culture will
Kazakh Jews be able to adequately present themselves as an integral part of
the multi-ethnic family of the peoples of Kazakhstan in strengthening and
developing friendly relations. It is possible to contribute to the progress and
security of its ancestral homeland in the modern world of the new Millennium.
Page 51 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 45
Kazakhstan needs interethnic harmony that will ensure social stability and
civil peace. In order to furtherly consolidate the ethnic groups living in the
Republic, it is important to study both the origins of the formation and the
phenomenon itself - interethnic harmony. The past and present of ethnic
groups can serve as a key to understanding these problems, which will
guarantee stable growth and development of the country.
3. Public Association: Role of the Assembly of Peoples of Kazakhstan
The Association of Jewish national organizations of Kazakhstan "mitzvah"
started its work on may 30, 1992.The mitzvah Association includes: 20 ethno- cultural associations, 13 charitable Heseds, and 13 community centers.
According to the Charter, the Association aims to coordinate the activities
of Jewish organizations for the free and comprehensive development of Jews
as an ethnic group, the revival and development of national Jewish culture,
and the satisfaction of the spiritual and other social needs of the Jewish
people.
The Association "mitzvah" charity implements projects in support of
harmonization of interethnic relations, preservation of high spiritually-moral
potential of Kazakhstani society, introducing Jews to the spiritual and cultural
values of the Kazakh and other peoples, conducts cultural and educational
work among the population to explore the lifestyle and culture of the Jewish
people, the development of cooperation with all Nations.
Ethno-cultural associations are responsible for coordinating relations with
the authorities, preserving and developing Jewish culture and traditions.
Heseds provide gratuitous social assistance, support the Jewish community,
and conduct charitable activities for the moral, psychological, and physical
rehabilitation of the country's socially vulnerable Jewish population.
Community centers support international cooperation and implement cultural
projects.
Since may 1999, the mitzvah Association has been publishing the monthly
Republican Bulletin Davar, which contains current news from the life of the
Jewish community in Kazakhstan, as well as other information materials
related to Jews. Davar is a universal publication that is interesting for children,
young people, the older generation, and older members of the community.
Today, a circulation of four thousand copies has been reached. Davar is
distributed in Almaty, Astana, Aktau, Aktyubinsk, Atyrau, Taraz, Temirtau,
Shymkent, Uralsk, Ust-Kamenogorsk, Semipalatinsk, Pavlodar, Petropavlovsk,
Kostanay, Kokshetau, Taldykorgan, Karaganda and Kyzylorda.
A new modern website was launched in 2014 jewishkz.com, covering the
life of the Jewish community in Kazakhstan. The site's news content is
Page 52 of 322
46 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
updated daily. The site contains full information about the activities of the
mitzvah Association, Hesed, community and cultural centers operating in the
Republic.
A special pride of the community is the Republican Jewish library named
after Maurice Davidovich Semashko. Having started working in Almaty in
1997, today the library has 16 branches throughout Kazakhstan.
As of 2014, the collection of Jewish libraries in the Republic is more than 35
thousand books. In addition to printed literature, the libraries have a rich
collection of audio discs with Jewish music, a video Fund, and audiobooks for
visually impaired visitors. Reading rooms are equipped with audio and video
equipment.
The library's tasks also include holding exhibitions of photographs,
paintings, and applied art, book presentations, literary and musical drawing
rooms, and teleconferences with prominent Jewish artists. For memorable
dates and holidays, thematic stands with books and other necessary attributes
are designed in reading rooms.
Ensembles: "prahim", "anakhnukan", "Sabra", "Simha", "Azohn way",
"Yahalom" and others actively participate in city, national, international events,
festive and thematic concerts, festivals and competitions, adequately
represent the Republic of Kazakhstan abroad, providing the first prizes.
Key projects: XI international camp-festival of children and youth creativity
Freilehe Kinder (Karaganda), international camping for Jewish teenagers
(Turgen gorge), international youth camp-seminar " My family in the history of
Jews "(Kapchagai), VIII international scientific conference on the study of
evacuation and refugees during the great Patriotic war and the history of Jews
in Central Asia and Western Siberia (Almaty), Jewish international youth photo
contest "I and my community: the Jewish community through the eyes of the
young", Third international youth forum, International intellectual and
educational competition for in-depth study of Jewish history, Tradition and
culture among schoolchildren, students and other young members of Jewish
communities "From the depths of centuries" (Pavlodar).
All international projects of the mitzvah Association are either social or
cultural in nature and are aimed at developing a healthy, educated, intelligent
community, open to dialogue and partnership. [10]
Conclusion
In General, Kazakhstan, as a multinational country, supports active
participation in the development of any nation. Since this contributes to
cohesion, as well as to interethnic harmony, and also brings bilateral relations
to a new level. This example can be attributed to the relations between
Page 53 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 47
Kazakhstan and Israel. Bilateral support for the Jewish Diaspora in
Kazakhstan creates the best opportunities for the younger Jewish generation,
as the culture of the Jewish nation is closely linked to religion. This also
enriches the cultural contrast of Kazakhstan and is a great example to follow.
Bibliography
1. Beck D. S., "Jewish history", 1897.
2. "The Jewish question", per. S. Kharitonsky, Kiev, type. Peter Barsky,
1905, p. 40
3. CGA KR. f. 44, op. 1, d. 3532, l. 9
4. CGA KR. f. 51, op. 1, d. 36, l. 30
5. Pasmanik D. S., "the Fate of the Jewish people", Moscow, publishing
house "Safrut", 1917, p. 237
6. "From the history of Jews in Kazakhstan XIX-early XXV", Association
"mitzvah" RK, Almaty, 2002, issues 1,2,3.
7. I. Grinberg, "Jews of Almaty", Almaty, 2003.
8. Results of the 1999 census Republic of Kazakhstan, Almaty, 2001. TT.
1 -4
9. Kabuldinov Z. E., "Peoples of Kazakhstan: history and modernity",
Astana, Arman, 2008, p. 200
10. Official website of the Assembly of people of Kazakhstan
https://assembly.kz
Page 54 of 322
48 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
SİYONİST GAYELERİN İFASINDA EVANJELİSTLERİN YÖNTEM
FARKLILIKLARI
Furkan AKHAN
YL Öğrencisi, Dinler Tarihi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi
MA Student, History of Religions, Institute of Social Sciences,Izmir Katip Celebi University
<akhanif09@gmail.com>
Öz: Protestanlık akımı içerisinde önemli yer tutan Evanjelistler günümüzde dünya
siyasetinin belirlenmesinde ehemmiyetli bir rol oynamaktadır. Dini gerekçeleri nedeniyle
Evanjelistlerin plan ve projelerinin özellikle Ortadoğu üzerine odaklandığı görülmektedir.
Evanjelizm akımı içerisinde, birbirinden farklı doktrinleri benimsemeleri nedeniyle, pek
çok grup mevcuttur.
Onlar Mesih’in yeniden gelmesini, Tanrının krallığının kurulmasını bir inanç esası
olarak kabul eder. Bu eylemlerin gerçekleşme yeri Filistin coğrafyası olduğu için
Evanjelistlerin Ortadoğu’ya odaklanması doğaldır. Siyonizm akımında da benzer
doktrinin olduğu vakidir ve bazı uzmanlar bu yüzden Evanjelistleri Siyonist doktrinlerle
donatılmış Hıristiyan akım olarak nitelemişlerdir.
Evanjelist akımındaki gruplar arasında Tanrı’nın krallığının kurulması doktrinine
yönelik farklı yaklaşımların olduğu görülmektedir. Bu doğrultuda, bazı gruplar militarist
yöntemleri bir usul olarak benimserken bazıları militarizmden uzak durmakta ve bu
hedefe siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel baskı araçlarıyla varmayı
benimsemektedirler.
Bu sunumumuzda Siyonist doktrinlerle uyum bağlamında farklı Evanjelist grupların
yöntemleri anlatacak ve hangi grubun hangi yaklaşımı benimsediğine ilişkin kısa bilgi
verilecektir.
METHODIC DIFFERENCES OF EVANGELISTS IN THE EXECUTION
OF ZIONIST PURPOSES
Abstract: Evangelists, who have an important place in the Protestant movement,
play an important role in determining of world politics today. It is seen that the plans
and projects of the evangelists focus on the Middle East due to their religious reasons.
In the evangelical movement, there are many groups because they adopt different
doctrines.
They consider the coming of Christ, the establishment of God's kingdom, as a basis
of faith. Since the place for these actions is the Palestine geography, it is natural for
evangelists to focus on the Middle East. It is obvious that there is a similar doctrine in
the Zionist movement, and this is why some experts have described the Evangelists as
the Christian movement including Zionist doctrines.
Page 55 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 49
It is seen that there are different approaches towards the doctrine of establishing
the kingdom of God among the groups in the evangelical movement. Accordingly, some
groups adopt militarist methods as a method, while others stay away from militarism
and adopt to reach this goal by means of political, economic, social and cultural
pressure.
In this presentation, the methods of different evangelical groups will be explained in
the context of compliance with Zionist doctrines and brief information will be given
about which group adopts which approach.
Page 56 of 322
50 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
- TANAH’A GÖRE İSRAİL ÜLKESİ VE SOYUNUN SEÇİLMİŞLİĞİ
Zeynep Nermin AKSAKAL
Dr. Öğr. Üy., Tefsir ABD, Temel İslam Bilimleri Bölümü, İlahiyat Fakültesi, Erzincan
Binali Yıldırım Üniversitesi, Erzincan, Türkiye
Asst. Prof. Dr., Department of Tafsir, Basic Islamic Studies, Faculty of Theology, Erzincan Binali
Yıldirim University, Erzincan, Turkey
https://orcid.org/0000-0002-5124-1969
<znaksakal@erzincan.edu.tr>
Tam Metin
Öz: İsrail soyuna vadedilmiş topraklar, tüm İbrahîmî dinlerin kutsal
metinlerine göre kutsal bir coğrafya olarak önemli bir konumdadır. Bu
toprakların vadedildiği İsrail soyunun seçilmişliği konusu da ifade ettiği anlam
bakımından değişebilse de bu dinlerin ve metinlerinin ortak bir söylemdir.
Kur’an’a göre İsrail soyunun seçilmişliği kayıtsız-şartsız ve mutlak anlamda sırf
soya dayanan bir üstünlüğü değil, Allah’ın (c.c.) vaktiyle onlara peygamber,
kitap, din, bol rızık gibi ziyadesiyle nimetler vermesiyle ilgilidir ve Hz.
Muhammed (a.s.) vesilesiyle bu faziletler İslam ümmetine de verilmiştir.
Hristiyanlıkta ise İsrailoğullarının seçilmişliği, Tanrı’nın tüm insanlıkla yaptığı
yeni ahdi sayesinde İsa’ya (a.s.) iman eden tüm insanlar için genişletilmiştir.
Peki Yahudi inanışında İsrail ülkesinin ve soyunun seçilmişliği ne anlama
gelmektedir? Bu konulardaki inanışların Tanah’taki kaynakları nelerdir ve
bunlar nasıl anlaşılmıştır? Bu sorulara cevap aramak amacıyla yapılan bu
çalışma, Rabbânî Yahudilikte seçilmiş İsrail ülkesi ve soyunun ve bu ülkede bu
soyun uygulaması üzere vazedilen Musa’nın (a.s) yasasının arasındaki
koparılamaz addedilen bağın anlaşılması açısından önemlidir. Böylece
Siyonizm’in ve tarih boyunca Orta Doğu’daki kutsal topraklar mücadelesinin
dini dayanakları da anlaşılmış olacaktır.
Çalışmada ulaşılan sonuçlara göre Tanah’taki İsrail ülkesi ve soyunun
seçilmişliği bahsi, peygamberler tarihinde ve kendi tarihsel şartlarında ifade
ettiği anlamlar çerçevesinde anlaşılmalıdır. Bu çerçevede, Tanah’ta seçilmişlik
konusunun tarihteki Tanrı ile insan arasında yapılan diğer ahitlerden ve
sonuçlarından farklı bir anlam ifade etmediği, İsrail toprakları ve soyu ile ilgili
evrensel düzeye taşınamayacak tarihi anlam ve önemleri içerdiği, Tanrı’nın ve
İsrail peygamberlerinin sadece İsrail soyunu muhatap alıp öteki uluslara hitap
etmediği anlamına gelmediği anlaşılmıştır. Ancak Rabbânî Yahudilikte
seçilmişlik hususu evrensel düzeyde İsrail ülkesini ve soyunu tüm dünyanın
merkezine koyup ayrıcalıklı sayan bir inanca dönüşmüştür.
Page 57 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 51
Anahtar Kelimeler: Tanah, İsrail, İsrail Soyu, Seçilmişlik, Mabed, Yasa,
Öteki Uluslar.
BEING CHOSEN OF THE ISRAEL’S LAND AND DESCENT
ACCORDING TO TANACH
Abstract: The lands promised to the Israelites have an important place as a sacred
geography according to the sacred texts of all Abrahamic religions. Although the
subject of the Israelites being chosen whom these lands are promised may differ in
terms of the meaning it expresses, it is a common discourse of these religions and their
texts. According to the Qur'an, the Israelites being chosen is not an unconditional and
absolute superiority based just on ancestry. But the meaning of “being chosen” is the
Allah's goodnesses which he had given to them such as prophets, books, religion,
abundant sustenance. These goodnesses were given to the Islamic ummah together
with Muhammad (pbuh). In Christianity, Israelites being chosen has been extended for
all people who believe in Jesus (a.s.) thanks to the new covenant God made with all
humanity. So, what is the meaning of being chosen of the land Israel and Israelites in
the Jewish belief? What are the sources of beliefs in these subjects in Tanach and how
were they understood? This study which aims to find answers to these questions is
important in understanding the unbreakable bond between the chosen land of Israel,
Israelites and the law of Moses which was preached to implement by this lineage in
Rabbani Judaism. Thus, the religious basis of Zionism and the struggle for the holy
lands in the Middle East throughout history will be understood.
According to the results of the study, the issue of the Israel and Israelites being
chosen in Tanach should be understood within the framework of its meanings in the
history of the prophets and its own historical conditions. In this context, it has been
understood that the issue of being chosen in Tanach does not mean anything different
from other covenants and theirs conclusions made between God and man in history;
and to be chosen includes historical meanings and importance related to the land of
Israel and Israelites that can’t be carried to the universal level; and God and the
prophets of Israel do not mean that they address only the Israelite lineage and do not
address the other nations. However, in Rabbani Judaism, the issue of being chosen
has turned into a belief that places the country of Israel and Israelites at the center of
the whole world and regards them as privileged.
Keywords: Tanach, Israel, Israelites, Being Chosen, Temple, Law, Other
Nations.
Page 58 of 322
52 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Giriş
Yahudi inanışında İsrail soyuna vadedilen kutsal topraklar olan İsrail’in
seçilmişliği, bu toprakların dünyanın ve ahiret hayatının başlangıcının merkezi
olduğu şeklinde ayrıcalıklı bir konumu ifade eder. Toprakların bu kutsiyetinden
dolayı Yahudiliğin kutsal şeriat kitabı Tora’daki kuralların Ülke ile yani kutsal
topraklarla ilgili olan maddeleri, Rabbânî Yahudilikte ancak Yahudiler bu
topraklarda yaşarken uygulanabilir olarak kabul edilmiştir. Hatta Tora’daki
Mabed ile ilgili ibadetler ve kurallar da kutsal toprakların merkezi olan
Yeruşalim’deki Süleyman (a.s.) Mabed’i tekrar yapılıncaya kadar askıya
alınmış, Yahudi şeriatının hukuk alanında yeniden uygulanması da Mabed ile
birlikte oluşturulacak Yahudi Yüksek Mahkemesi Bet-Din’in yeniden
oluşturulmasına bağlanmıştır. Yahudi şeriatı ve kutsal topraklar arasında
kurulan bu sıkı bağ, İsrail soyunun yeniden İsrail’de Tora’yı tamamen yaşam
merkezine almak suretiyle ayağa kalkacağı düşüncesiyle desteklenmektedir.
Nitekim Yahudi düşüncesinde tıpkı İsrail ülkesi gibi İsrail soyu da Tanrı’nın
İbrahim (a.s) ile yaptığı antlaşmanın eseri olan, Tora’ya muhatap olmak üzere
Tanrı tarafından özel olarak kendine seçilmiş, İsrail’de yaşamayı hak eden
kutsal halkıdır ve Tanrı bu halkı ne yaparsa yapsın koruyup dünya milletlerine
seçkin kılacaktır.1
Yahudi inanışında “seçilmiş halk” olmak, İsrail soyunun tüm halkların tanrısı
olan evrensel Tanrı ile özel ve benzersiz bir ilişki içinde olduğunu ifade eden
tarih boyunca merkezi önemde olmuş bir düşüncedir. Bu düşünce, kutsal
kitaplardaki yazılara dayandırılmakla beraber Talmudik, felsefi, mistik ve
çağdaş Yahudilikte geliştirilmiştir. Bu düşünceye göre Yahudi halkı Tanrı’nın
kendine seçtiği halkıdır.2
Tanah’ta seçilmişlik bahsi, kelimenin seçmek anlamındaki kökü olan “בחר -
bḥr” kullanılarak, Tanrı’nın peygamber, kral, kabile ve kavim gibi kişi ve
topluluklara bazı rol ve görevler yüklemesi anlamında “Tanrı’nın seçmesi”
şeklinde yer alır. Böylece Tanrı tarafından verilen kutsal görevi yerine getirme
şerefi verilmiş olan herkes ve hatta bu görevlerin yerine getirileceği mekanlar
kutsal/temiz/mübarek olarak anılır.3 Söz gelimi Samuel, Süleyman ve Davud
(a.s.) Tanrı’nın seçtiği kral ve peygamberlerdir. İsrail soyu putperestliği yok
etmek ve Tora’yı yerine getirmekle sorumlu seçkin halk,4 bu halkın içindeki
1 Paragrafta geçen konularla ilgili ayrıntılı bilgi için bk. Aksakal, Zeynep Nermin; Kutsal Kitaplarda
Şeriat, Gece Akademi Yay., Ankara, 2019.
2 Lou H. Silberman, “Chosen People”, Encyclopaedia Judaica, eds. Fred Skolnik, Michael
Berenbaum, I- XXII, 2. Edition, USA, 2007, IV, 669.
3 Silberman, “Chosen People”, IV, 669.
4 Bu konudaki temel pasuk; “Siz Tanrınız RAB için kutsal bir halksınız. Tanrınız RAB, öz halkı
olmanız için, yeryüzündeki bütün halkların arasından sizi seçti.” (Tesniye, 7: 6) pasuğudur. Burada
“kutsal halk” olarak tercüme edilen “Am Segula” ifadesi “özel, çok kıymetli, benzersiz, sevilen, arzu
Page 59 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 53
Harunoğulları Tora’yı ve dini koruyup öğretmekle, kurban ibadetlerini
yürütmekle sorumlu olan Musa’nın (a.s.) seçkin ailesi, Levililer de
Harunoğullarına din hizmetlerinde yardım edip kutsal mabedi koruma ve
gerekli hizmetlerini yapmadan sorumlu Musa’nın (a.s.) seçkin kabilesidir.
Ayrıca Tanrı’ya adanması istenen her İsrail ailesinin en büyük erkek çocuğu da
kutsaldır. Tora kuralları, bu kuralların yerine getirileceği Ülke, kurbanların
takdim edileceği Mabed ve sunak seçkin ve kutsaldır.5 Bu kişilerin hepsini
Tanrı seçmiş, kutsal mekanları da yine Tanrı belirlemiştir. Yani kutsallığın
kaynağı Tanrı’dır, Tanrı seçimidir.
Rabbânî Yahudiliğe göre seçilmiş halk olma, sadece Tanah’ta geçtiği üzere
Tanrı’nın İsrail halkına olan sevgisi6 ve onlara Tora’yı vermiş olmasının sonucu
değildir. Bunlarla birlikte bu soyun daha başlangıçta seçime layık olduğu
inancını da içerir. Buna göre İsrail soyu Tora’yı zorla değil iradi olarak kabul
ederek ve bu kitaptaki başka ulusların kabul etmediği ağır şeriata bağlanmaya
söz vererek cesaretini ortaya koymuş, merhametli, çekingen ve yardımsever
karakteristik özellikleriyle seçkin bir soydur. Bu konuda Tora’nın İsrail
soyundan önce başka halklara teklif edildiği ama onların bunu kabul etmediği
ile ilgili bir rivayet bile vardır.7 Bir milletin hakikati görüp kabul etmesi, o milletin
sağduyusunu ve vahye liyakatini gösterir ama bu liyakatin hak edilmiş değil de
fıtri olduğu düşüncesi cebri bir kader anlayışının sonucudur. Diğer taraftan bu
teklife icabette, aldığı yüke karşılık kölelikten kurtulma başta olmak üzere İsrail
ulusuna vadedilen ilahi lütufların etkisi de vardır ki aslında “Şimdi sözümü
dikkatle dinler, antlaşmama uyarsanız, bütün uluslar içinde öz halkım
olursunuz”8 pasuğundan anlaşıldığı üzere seçilmiş halk olma da bunlardan
biridir. Diğer taraftan onların antlaşmaya uymadıkları zaman karşılaşacakları
cezalar söz konusudur.9 Nitekim Tora’da geçtiğine göre Tanrı’ya verdikleri
sözü daha çöldeyken ilk etapta tutmayıp buzağıya tapan 3000 kadar kişi
ölümle cezalandırılmış ve çölde Musa’nın (a.s.) önderliğinde vadedilen
topraklara ulaşmayı bekleyen çaresiz halk tövbe ettikten sonra ahit
yenilenmiştir.10
edilen halk” anlamlarına gelir. bk. Moşe Farsi vd., Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Tora ve Aftara,
I-V, Gözlem Yay., İstanbul, 2002, V, 159.
5 bk. Tesniye, 7: 6; 12: 5, 14, 18; 18: 5; 1. Samuel, 2: 28; 2. Samuel, 6: 21; I. Krallar, 8: 16; Çıkış,
30: 22-30; 13: 1-2; 25: 8; Zekeriya, 2: 12.
6 Tesniye, 7: 6-9.
7 Silberman, “Chosen People”, IV, 670; Baki Adam, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Pınar
Yayınları, İstanbul, 2001, s. 68; Farsi vd., I, 120.
8 Çıkış, 19: 5.
9 Tanah’taki Nehemya kitabının 9. bölümü, İsrailoğulları’nın antlaşmaya karşı duyarsız kaldıkları
tüm süreci sergiler.
10 bk. Çıkış, 32: 27-35.
Page 60 of 322
54 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Modern döneme gelindiğinde İsrail soyunun seçilmişliği düşüncesi sadece
İsrailoğullarını ilgilendiren bir mesele olmaktan çıkmıştır. Nitekim geliştirilen
“seçilmişlik” algısı siyonizmin amaçlarına alet edilmiştir. Bu konuda anti-semitik
hareketlerin seçilmişlik düşüncesinin tüm uluslara üstün ve egemen olma planı
yolunda kullanıldığı eleştirileri olmuştur.11 Burada siyasi Siyonizmin öncelikli
hedefinin Yahudilerin kutsal topraklarına dönmesiyle İsrail devletinin kurulması
olduğu söylenmelidir. Dini Siyonizm ise bunun yanında, kutsal topraklarda
Tora’daki emirlerin gerçekleştirilmesi suretiyle Yahudi dininin ihya edilmesini
de amaçlamaktadır.12 Peki bu yaklaşımların Tanah’taki karşılıkları nedir?
Burada bu soruya cevap aranırken İsrail ülkesinin ve soyunun seçilmişliğinin
Tanah’ta ne şekilde yer aldığı ve Tanah’a göre Hz. Musa’nın ve sonraki diğer
peygamberlerin sadece İsrail ulusuna mı hitap ettiği konuları ele alınacaktır.
1. Tanah’a Göre Vadedilmiş Topraklar
Tanah’taki ibarelerden anlaşıldığına göre Tanrı Adem’den (a.s) itibaren
insanoğluyla yaptığı ahdi peygamberleri aracılığıyla sürdürmüş, bu ahdi
İbrahim (a.s.) ile de yenilemiştir. Bu antlaşmada Tanrı da yükümlülük alarak,
şu şekilde İbrahim’e (a.s) toprağın tozu kadar çok bir soy ve sonsuza kadar bu
soyun mülkü olacak olan Kenan topraklarını miras verme vaadinde
bulunmuştur: “...Rab Avram’a, “Bulunduğun yerden kuzeye, güneye, doğuya,
batıya dikkatle bak” dedi. Çünkü gördüğün bütün toprakları sonsuza dek sana
ve soyuna vereceğim...”13 Bu pasuğun önündeki pasuklara baktığımızda bu
vaadin İbrahim (a.s.) Allah yolunda ailesiyle beraber yurdundan hicret edip
Kenan topraklarına yerleştiğinde gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Bu konudaki
başka bir pasukta da bu vaadin, İbrahim’den (a.s.) Rabbi’nin yolunda yürümesi
yani ona itaat etmesi istendikten sonra geldiği görülür ve Kenan toprakları
müjdelendikten sonra da İbrahim (a.s.) soyunun buyruklara bağlı kalmaları
emri -ki biz buna antlaşmanın geçerlilik şartı da diyebiliriz- belirtilir: “Benim
yolumda yürü, kusursuz ol. Seninle yaptığım antlaşmayı sürdürecek, soyunu
alabildiğine çoğaltacağım... Bir yabancı olarak yaşadığın toprakları, bütün
Kenan ülkesini sonsuza dek mülkünüz olmak üzere sana ve soyuna
vereceğim. Onların Tanrısı olacağım. Tanrı İbrahim'e, "Sen ve soyun kuşaklar
boyu antlaşmama bağlı kalmalısınız" dedi.”14 Bu durumda emeksiz, karşılıksız
11 Silberman, “Chosen People”, IV, 671.
12 Gideon Kouts, “Zionism- The Word and its Meaning”, Encyclopaedia Judaica, XXI, 539-540.
13 bk. Tekvin, 13: 14-168. Başka bir pasuğa göre İbrahim’e (a.s.) vadedilen toprakların hudutları
şöyledir: “Mısır Irmağı’ndan (Nil) büyük Fırat Irmağı’na kadar uzanan bu toprakları -Ken, Keniz,
Kadmon, Hitit, Periz, Refa, Amor, Kenan, Girgaş ve Yevus topraklarını- senin soyuna vereceğim.”
(Tekvin, 15: 18-21). Tanah’ta Kenan ülkesinin sınırlarıyla ilgili farklı tanımlamalar da vardır. bk.
Sayılar, 34: 2-12; Hezekiel 47: 13-20; 48: 1-7.
14 Tekvin, 17: 1-9.
There was a problem loading this page.
Page 61 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 55
bir lütfun söz konusu olmadığı ve emek olmadığı zaman lütfun da kesileceği
söylenebilir.
İbrahim (a.s.) ve nesliyle sabit kılınan ahde göre, İbrahim’in (a.s.) soyundan
pek çok ulus, pek çok kral gelecek ve bu antlaşma Sara’nın doğuracağı İshak
(a.s.) kanalıyla yenilenerek sonsuza kadar sürecektir. İbrahim’in (a.s.)
Hacer’den olan oğlu İsmail’e (a.s.) gelince o da antlaşma gereğince
kutsanacak ve soyu büyük bir ulus olacaktır. Tora’da geçen bu anlatımlara
göre bu ahit gerçekleştiğinde İsmail (a.s) hayattadır, İshak (a.s.) ise tam da o
zaman müjdelenmiş ve antlaşmanın onun kanalıyla yerine getirileceği hususen
şu şekilde bildirilmiştir: “Ancak antlaşmamı, gelecek yıl bu zaman Sara'nın
doğuracağı oğlun Yitshak ile yerine getireceğim.”15 İbrahim’den (a.s) sonra
İshak’a da, babası İbrahim (a.s.) ahdine bağlı kaldığı için Tanrı’nın ona verdiği
vaadin yerine geleceği müjdelenmiştir.16 Musa (a.s.) ve kavmiyle yapılan
antlaşma ile de yenilenen bu vaadin17 gerçekleşmesi ise Musa’dan (a.s.)
sonraki Yeşu döneminde başlayacak, İsrail toprakları Süleyman (a.s)
zamanında en geniş sınırlarına ulaşacaktır.18 Ancak İsrailoğulları atalarının
verdiği ahdi bozduklarında ahit gereği cezalandırılmış, hiçbir zaman vadedilen
tüm sınırlarına ulaşamadıkları -nitekim krallığın doğu sınırı Fırat’a
ulaşamamıştır- Ülke’yi kaybetmiş, sürgün edilmişlerdir.19 Bir anlamda sadece
ahirette değil dünyada da rahat etmek için ahde bağlı kalmak zorundadırlar.
Nitekim Tora’daki ahit, mükafat ve ceza olarak dünya hayatına yönelik pek çok
madde içerir.
İbrahim’e (a.s.) vadedilen toprakların sonsuza dek soyunun mülkü olacak
olması bahsinde İbranice metinde “sonsuza dek” ifadesi, “ם׃ָֽ ולֹע ד־ַע - ad owlam
(ing. forever)” şeklinde geçmektedir. Peki vadedilmiş İsrail toprakların,
pasuklarda geçtiği üzere sonsuza kadar İsrail soyunun mülkü olması ne anlam
ifade etmektedir? Bu durum, İsrail soyunun bu toprakları Tanrı’dan ebediyen
miras aldıkları ve bu mirası/hakkı diğer milletlerden kimsenin onların elinden
alamayacağı, alsa bile bunun böyle sürmeyeceği anlayışına sebep olabilir mi?
Nitekim İbrahimî dinlerin müntesiplerinin kendi aralarındaki Kudüs ve
çevresine sahip olma mücadeleleri ve çeşitli dönemlerde bu toprakları ele
geçirip orada uyguladıkları iskân politikaları, adeta vadedilen bir mirası hak
etme çabası gibidir. Çünkü üç semavî dinin de atası İbrahim’dir (a.s.) ve hepsi,
ilgili ahdin muhatapları olarak bu mirasa liyakat iddiasında bulunabilir.
Buradaki sonsuza kadar ifadesi, bu toprakların belirli şartlar devam ettiği
15 Tekvin, 17: 21. Paragraftaki tüm bilgiler için bk. Tekvin, 17: 1-21.
16 Tekvin, 26: 3-5.
17 Çıkış, 13: 5.
18 bk. I. Krallar, 4: 20-21.
19 Levililer, 26: 14-43; Yeremya, 11: 6-15.
Page 62 of 322
56 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
müddetçe, bu müddet içindeki sürekliliği ifade edebilir. Zira tarihteki kimi
süreçlerde olduğu gibi gelecekte de bu toprakların İsrail yurdu kalacağını kesin
olarak söylemek güçtür. Sonlu bir dünyayla ilgili bir ahitteki sonsuzluk bahsinin,
ahdin insan tarafının antlaşmaya bağlı kaldığı sürece geçerli ve sürekli olduğu
anlamını ifade ettiği söylenebilir. Bu durumda “ebedilik” bahsinin, sözün anlamı
güçlendiren bir kullanım olduğu ve hakiki ebediliği ifade etmek zorunda
olmadığı düşünülebilir. Nitekim Tora’da pek çok konuda20 ve antik çağlardan
günümüze ulaşan Hammurabi kanunları gibi yazıtlarda geçen kanun
maddelerinde bu “ebedilik” söylemini görebiliriz. Bu kanunlar vazedilirken
bunların ebediyen yürürlükte kalacağı ifade edilmiş ve kanunları değiştirecek
olanlar lanetlenmiştir, ancak vakıa böyle olmamıştır.21 Ebediyen ifadesi
kanunların otoritesinin yenileri vazedilene kadar korunmasını sağlamak
amacındaki pekiştirici bir söylemdir aslında.
Kenan toprakları Tanah’ta “Erets HaKodesh/kutsal topraklar” olarak da
geçer.22 Peki bölgenin kutsiyeti nereden gelmektedir? Bu kutsiyetin, Kur’an’da
da ifade edildiği gibi23 bu toprakların bereketli olduğu için Tanrı tarafından
seçilmiş olmasından geldiğini söyleyebiliriz. Tanah’a baktığımızda da bu
durum Tanrı’nın burayı kayırmış olması ile ifade bulur, böylece mecazen
buranın rızkı bol ve bu sebeple de seçkin bir bölge olduğu ifade edilir: “Mülk
edinmek üzere gideceğiniz ülkenin ise dağları, dereleri vardır. Toprağı gökten
yağan yağmurla sulanır. Orası Tanrınız Rabb’in kayırdığı bir ülkedir. Tanrınız
Rab orayı bütün yıl sürekli gözetir.”24
Yahudi inanışında kutsal toprakların önemi, güzel coğrafi ve iklimsel
özelliklerinden gelmez sadece. İsrail ülkesi -tıpkı İslam düşüncesinde Kâbe ve
çevresi gibi- maddi alemin ötesinde ruhsal bir varoluşun da tecrübe edildiği,
sınırları içinde yapılan duaların daha makbul olduğu topraklar olarak kabul
edildiği için de önemlidir. Bu inanışa göre İsrail dünyanın, Yeruşalim İsrail’in,
Beit HaMikdash da Yeruşalim’in merkezidir. Hatta bu merkezilik dünyanın
20 Çıkış, 31: 16-17; Levililer, 3: 17, 7: 31-34, 23: 19-21, 19: 35-37. Bu pasuklarda geçen ibadet,
ahlak, muamelat alanlarındaki her türlü emir hakkında “Yaşadığınız her yerde kuşaklar boyunca
bu kural hep geçerli olacak” ifadesinin kullanıldığı görülebilir. Böyle olsa bile Rabbânî gelenekte
bazı ebedi hükümlerin tarihsel durumlarla ilgili olan vazediliş sebeplerinden ötürü bir kereye
mahsus olduğu düşünülmüştür. Örneğin pesah kurbanının ebediyen korunması istenen
uygulamalarından, bu kurbanın kanını evlerin kiriş ve pervazına sürmek (Çıkış, 12: 21-25), etini
her an yola çıkmaya hazır bir vaziyette ve aceleyle yemek (Çıkış, 12: 11), Mısır’dan çıkış için acele
edilen geceye has kabul edilmiştir. Kaynak için bk. Aksakal, s. 54.
21 Mebrure Tosun, Kadriye Yalvaç, Sumer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı, Türk
Tarih Kurumu, Ankara, 2002, s. 211-217, Epilog-Sonsöz.
22
“RAB kutsal topraklarda Yahuda’yı kendi payı olarak miras edinecek ve Yeruşalim’i yine
seçecek” Zekeriya, 2: 12.
23 el-A'râf, 7: 137.
24 Tesniye, 11: 11-12.
Page 63 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 57
yaratılışına da bağlanır ve yaratılışın, dünyanın merkezdeki Mabed’in olduğu
yerden başladığı öne sürülür. Çünkü burası üst (metafizik) alemin, cennetin
kapısının açıldığı yerdir ve diğer topraklardan üstündür. Semavi rahmet, üst
alemden (Göksel Kudüs’ten) alt aleme buradan yayılır. Bu bölgenin yaratılışı
zamanın da başlangıcı sayılır ve bu açıdan da önemlidir.25
İsrail topraklarının yaratılışa bağlanan kutsiyetinin bir sonucu, Yahudi
inanışındaki şu söylemdir: Büyük günahlar olan putperestlik ve cinsel
ahlaksızlıklar her türlü toprağı kirletir, ancak yeryüzü toprakları içinde ahlaksız
halkı kabul etmeyen tek bölge Erets-Yisrael’dir. Örneğin tarihte Mısır’ın sapkın
halkı sürgün edilmemiştir. İsrail ise kutsal olduğu için üzerinde günahkârları
sürekli barındırmaz, bunlar ya ölür ya da ülkeden kovulurlar.26 Böylece İsrail
halkının yaşadığı sürgünler, halkın günahlarına bağlanabilir. Ne var ki İsrail
halkı sürgünler yaşadığında sonuçta Ülke yine putperestlere kalmıştır.
Tanah’ta yukarıdaki inanışın dayandığı Asur sürgünü dönemiyle ilgili bir pasaja
göre, İsrail’de sürgün edilen Tanrı halkı yerine yerleştirilen halk, aslanların
saldırısı gibi belalarla karşılaşınca, İsrail’in ilahını memnun etmek için O’na
tapmışlar, kral da Tora’yı öğretecek kâhin getirtmiş, öte yandan kendi ilahlarını
da terk etmemişlerdir.27 Bu tablo İsrail’in günahkarları kabul etmediğinden
ziyade dönemin yerel Tanrılar inancını sergiler. “İsrail’in Tanrısı” ifadesi de tam
da bu dönemdeki inançlar çerçevesinde düşünülünce anlamlı olur. Evrensel
Tanrı öteki halklara göre İsrail’in Tanrısıdır. Hakikatte ise tüm insanlığın
Tanrısıdır.
Yeruşalim’in seçilmişliğini yaratılışın başlangıcına dayandıran bir efsaneye
göre Tanrı, dünyayı yaratırken tahtının altından alıp fırlattığı “Even ha-Shtiyya”
yani “Nirengi Taşı (Hacer-i Muallak)”nın düştüğü yere Yeruşalim’in kurulmasını
emretmiş ve bu şehri dünyanın merkezi ilan etmiş, Süleyman da (a.s.) Mabed’i
bu kayanın olduğu yerde inşa ettirmiştir.28 Tanah’ta İsrail ülkesinin
seçilmişliğinin yaratılıştan geldiğiyle ilgili bir anlatıma rastlanmaz. Doğrusu
Yahudi inanışında İsrail halkının tarihiyle ilgili pek çok tarihsel durum yaratılışla
da irtibatlandırılarak açıklanır, böylece konuya evrensel bir değer kazandırılmış
olur. Söz gelimi Yeruşalim sadece İsrail halkı için değil tüm dünya halkları için
25 Eliezer Schweid, The Land of Israel: National Home or Land of Destiny, Translated by Deborah
Greniman, Fairleigh Dickinson Univ Press, 1985, s. 56-57.
26 Ramban, Moshe ben Nachman, Commentary on the Torah (transl. Sefaria Community),
Ramban on Leviticus 18:25 (sefaria.org), (20.11.2020).
27 II. Krallar, 17: 23-34.
28 Görünmez bağlarla Tanrı tahtına bağlı olduğuna inanılan bu taşın, dünyanın oluşmasında da
etkili olduğu düşünülmüştür. Bu ve diğer bilgiler için bk. Suzan Alalu vd., Yahudilikte Kavram ve
Değerler- Dinsel Bayramlar, Dinsel Kavramlar, Dinsel Gereçler, Gözlem Yay., İstanbul, 1996, s.
206-207.
Page 64 of 322
58 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
merkezi bir konuma yerleştirilmiştir. Böylece bu toprakların verildiği İsrail halkı
da tüm milletlerin merkezine, üstün bir konuma yerleşmiş olur.
İsrail’in, İsrail halkı ve peygamberler tarihi açısından Tanah’ta geçen
tarihsel anlamları vardır. Başkent Yeruşalim’in merkezi ve Beit HaMikdash’ın
kurulduğu bölge Moriya dağıdır. Tanah’ta geçtiği üzere burası İbrahim’in (a.s)
oğlu İshak’ı (a.s.) kurban etmek üzere götürdüğü, Rabb’in Davud’a (a.s.)
göründüğü ve bu nedenle Süleyman’ın da (a.s.) Beit HaMikdash’ı inşa ettiği
yerdir.29 Özellikle Moriya’daki kurban olayı İsrail halkının var oluş sebebidir.
Çünkü İshak (a.s) orada kurban edilseydi İsrail soyu olmayacaktı. Bu dağ
adeta İsrail soyunun koçla kurtarıldığı, yeniden yaşam bulduğu yerdir.
İsrail’in merkezi olan Yeruşalim’in kutsiyetinde tarihte burada iki kere
kurulup yıkılan Beit HaMikdash’ın temellerinin olması büyük önem arz eder.
Bunun nedeni Yahudilikte’ki “Şehina” inanışıdır. İbranice’de ikamet etmek,
dinlenmek anlamındaki “şkn” kökünden gelen Şehina (שכינה (Rabbânî
literatürde, Tanrı’nın mabette halkı ile hazır bulunması anlamındaki temel bir
kavramdır.30 Bu inanış Tora’daki “Aralarında yaşamam için bana kutsal bir yer
yapsınlar”31 pasuğu ve benzeri pasuklara dayanır. Ne var ki buralarda sözü
geçen mabed, Yeruşalim’deki Süleyman Mabedi değil Musa’ya (a.s.) çölde
yapılması emredilen ilk mabettir ve o dönemde ülkeye de henüz girilmemiştir.
Buluşma Çadırı da denen bu mabedin önemi Musa’nın vahiy alacağı zaman
oraya giriyor, Tanrı ile orada buluşuyor olmasından kaynaklanmaktadır.32
Diğer taraftan Musa’nın (a.s) levhaları ve yazdığı kutsal metinleri koyduğu
Antlaşma Sandığı’nın burada “En Kutsal Yer” denen yerde saklanması da
çadırı dokunulmaz/kutsal yapmıştır. Öyle ki bu sandığın olduğu yere yetkili din
adamından başkasının girmesi yasaklanmıştır.33 Mabedin bu önemi sonraları
Süleyman (a.s.) zamanında yapılan Beit HaMikdash’a atfedilmişdir. Diğer
taraftan Yahudi şeriatının tam olarak uygulandığı ve İsrail tarihinin en şanlı
denebilecek süreçleri bu mabedin ayakta olduğu dönemler olduğu için Beit
HaMikdash, Yahudi şeriatının tam anlamıyla ikamesi için olmazsa olmazı ilan
edilmiştir. Aslında İsrail’e dönüş ve Mabed’in yeniden inşası, özlenen bir tarihin
beklentisidir denebilir. Nitekim Tora’da mabetle ilgili pek çok kural Beit
HaMikdash’ın hazır bulunmasına bağlanarak mabed yeniden yapılıncaya
kadar askıya alınmıştır. Örneğin önemli ve Yahudi şeriatında çok kapsamlı bir
29 Tekvin, 22: 2; II. Tarihler, 3:1.
30 Martin McNamara, Targum and Testament Revisited- Aramaic Paraphrases of the Hebrew
Bible- A Light on the New Testament, William B. Eerdmans Publishing Company, Cambridge, ts.,
s. 148.
31 Çıkış, 25: 8.
32 “Seninle orada, Levha Sandığı’nın üstündeki Keruvlar arasında, Bağışlanma Kapağı’nın
üzerinde görüşeceğim ve İsrailliler için sana buyruklar vereceğim.” (Çıkış, 25: 22).
33 Sayılar, 3: 10.
Page 65 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 59
ibadet olan kurban, günümüzde Beit HaMikdash’ın hazır bulunmayışından
dolayı hahamların ortak kararıyla askıda, İsrail ülkesi ve Mabed’in tam
teşekkülünü beklemektedir.34
Mabed, İsrail ülkesi ve çoğu emri bu Ülke’ye has olan Yasa’nın
bölünemezliği hakkındaki bu inanışlar, tam olarak var olmak için birbirine
muhtaç sebepler olmuş görünmektedir. Böylece her ne kadar evrensel bir
seçilmişlik söyleminde olsa da Yahudi dini oldukça yerelleşmiş, bir coğrafyaya,
bir millete hatta tarihte bir döneme, Mabed dönemine hasredilmiştir.
2. Tanah’a Göre İsrail Soyunun Seçilmişliği
Kutsal kitaplara baktığımızda Tanrı tarafından seçilmiş olmanın en önemli
etkeninin Tanrı ile yapılan “ahit” olduğunu görürüz. Söz gelimi Tanrı kulunu
seçer ve ona diğer insanlara da duyurmasını istediği kurallarını buyurur,
kurallarına itaat ve isyanın sonuçlarını da bildirir. Bu açıdan seçilmiş olmak bir
sorumluluk, bir misyon üstlenmek demektir. Âdem (a.s.) yeryüzüne halife
seçildiğinde insanoğlunun yaşam gayesini yani Tanrı’ya bağlılık vazifesini de
üstlenmiştir. Kutsal kitaplardaki “yaratılış” kıssası da bu yaşam gayesini insana
öğretir. Tanah’taki ilgili kıssaya göre Tanrı Adem’i (a.s.) yarattıktan sonra
insana ilk buyruğunu vererek iyilik ve kötülüğü bilme ağacının meyvesinden
yemesini yasaklamış ve yemesi durumunda öleceğini yani ölümlü olacağını
bildirmiştir.35 Bu olaya Tanrı’nın insanla yaptığı ilk ahdi diyebiliriz.
Yahudi düşüncesinde Tora’daki Yaratılış kitabının, İsrailoğullarının
seçilmesin tarih arkasını anlatan tüm Bene-Yisrael’in tarihi için bir önsöz
niteliğinde olduğu da düşünülmüştür. Buna göre Yaratılış kitabında İbrahim’e
(a.s.) kadar anlatılanlar, Tanrı’nın Nuh’a (a.s.) kadar on nesil boyunca sabırlı
olup tüm insanlara şans verdiğini, emirlerine itaat görevini evrensel bir görev
olarak hepsine teklif ettiğini, ancak tüm bu nesiller başarılı olamayınca bu
görevin taşıyıcıları olarak Avraam ve çocuklarını seçtiğini anlatmaktadır adeta.
Öyle ki Ramban, Bereşit (başlangıç) kitabının diğer isminin “Yaratılış”
olmasının sebebini, insanın nasıl var olduğunu anlatmasından ziyade Âdem ve
Havva’nın (a.s.) görevini miras almış millet olan Beni-Yisrael’in doğuşunu
anlatmasıyla açıklar.36
Tanah’ta geçtiğine göre Tanrı zorbalıklarından dolayı insanlara verdiği tufan
cezasından kurtardığı peygamberi Nuh (a.s.) ve oğullarını kutsamış,
insanoğluyla yaptığı antlaşmasını sürdürmek istediğini söyleyerek onlarla
antlaşma yapmış, tüm canlılarıyla yeryüzünü onların hizmetine vererek
karşılığında kurallarını belirlemiş ve bir daha tufanla canlıları yok etmeyeceği
34 Farsi vd., V, 281.
35 Tekvin, 2: 16-17.
36 Farsi vd., I, 3.
Page 66 of 322
60 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
sözünü vermiştir.37 Şu ifadeden anlaşıldığına göre bu antlaşmada da
“sonsuzluk” söylemi vardır: “Tanrı şöyle sürdürdü konuşmasını: “Sizinle ve
bütün canlılarla kuşaklar boyu sonsuza dek sürecek antlaşmamın belirtisi şu
olacak...” (Tekvin, 9: 12). Tanrı’nın Nuh (a.s) ve ona iman edenleri kutsaması
ve onlarla yaptığı bu ebedi antlaşma bahsi, konunun ırk üstünlüğüyle ilgisinin
olmadığını göstermesi açısından önemlidir.
Tanah’ta geçtiğine göre Tanrı tıpkı Nuh (a.s.) ve oğullarını seçtiği gibi
İbrahim’i de (a.s.) Tanrı buyruklarını nesline bildirsin diye seçmiştir: “Doğru ve
adil olanı yaparak yolumda yürümeyi oğullarına ve soyuna buyursun diye
İbrahim’i seçtim. Öyle ki, ona verdiğim sözü yerine getireyim.”38 Burada
İbrahim’in (a.s.) seçilmesinin, ona bir misyon yüklenmesi demek olduğu
anlaşılmaktadır. İbrahim’in (a.s.) neslinden ahde bağlı olmaları istenmiştir.39
Kutsal kitaplara geniş açıdan bir bakış, peygamber ahitlerinin birbirinden
farklı olmadığını ve her peygamberin sadece kendi kavmine değil ulaşabildiği
herkese dinini tebliğ ettiğini gösterir. Bu bağlamda Tanah’ta Rabb’in İbrahim
(a.s) ile yaptığı ahdin sadece İsrail soyunu değil tüm insanlığı kuşatıcı
olduğunun anlaşılacağı pasuklar vardır. Tora’da geçtiğine göre Rab, İbrahim
(a.s.) ile yaptığı ahitten sonra onu “Avram” yani Aram’ın (Aram kavminin)
babası ismiyle değil, “Avraam” yani ulusların babası olarak isimlendirmiştir.40
Burada İbrahim’in (a.s) üç büyük semavi dinin atası olacağının bir müjdesi
vardır. Diğer taraftan yine Tora’da geçtiğine göre İbrahim’in (a.s.) Tanrı’ya
itaati, soyunun seçilmesinde olduğu gibi diğer milletlerin mübarek
olması/kutsanması için de bir sebep olmuştur: “Seni kutsayanları kutsayacak,
seni lanetleyeni lanetleyeceğim. Yeryüzündeki bütün halklar senin aracılığınla
kutsanacak.”41 Bu konudaki “Soyunun aracılığıyla yeryüzündeki bütün uluslar
kutsanacak. Çünkü sözümü dinledin”
42 pasuğunun bir tefsirinde yapılan
açıklamaya göre, ifadede tüm milletlerin kendilerini İbrahim’in soyuyla mübarek
kılacağı haber verilmiştir. Bu milletler Tanrı’ya: “Tıpkı Avraam’ın soyunu
mübarek kıldığın gibi bizi de mübarek kıl!” diyeceklerdir43 -ki bu şekildeki
açıklama, İslam’daki Salli-Barik dualarına binaen yapılmış izlenimini
vermektedir-. Bu pasuklara rağmen İbrahim’e (a.s.) müjdelenen soyun içine
37 Tekvin, 9. bölüm.
38 Tekvin, 18: 18-19.
39 Tekvin, 17: 1-21.
40 Tekvin, 17: 4-7. Açıklamalar için bk. Rashi, Rabbi Solomon ben Isaac, The Pentateuch with
Rashi’s Commentary (transl. M. Rosenbaum and A. M. Silberman), Rashi on Genesis 17:5
(sefaria.org), (20.11.2020).
41 Tekvin, 12:3.
42 Tekvin, 22: 18.
43 Farsi vd., I, 151-150.
Page 67 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 61
İsmal’in (a.s.) soyu dahil edilmez. Bu konudaki açıklamaya göre Kenan
toprakları vadedildiğinde İsmail (a.s.) hayattaydı. Bu nedenle “Seni milletler
haline getireceğim”44 sözü Avraam’ın soyundan gelecekte ortaya çıkacak
nesiller için meşru olup, o anda sahip olduğu evladı İsmail’in (a.s) soyu için
geçersizdir.45 Burada, İbrahim (a.s.) ile yapılan ahdin İshak (a.s.) kanalıyla
devam edeceği bildirilmiş ve öyle de olmuş olsa bile bunun Tanrı’nın İsmail
(a.s.) soyundan ya da başka bir milletten hiçbir zaman peygamber
çıkarmayacağı anlamına gelmediği söylenmelidir.
Vahiy tarihinde, Musa’nın (a.s.) nübüvveti dönemine gelindiğinde, Tanrı’nın
Musa (a.s.) ve kavmiyle yaptığı antlaşma örneği görülür. Bu kavim İbrahim’e
(a.s) İshak (a.s.) kanalıyla vadedilen, Yakub’un (a.s) namı diğer İsrail’in soyu,
İsrailoğulları’dır. Tanah’a göre Tanrı, İsrailoğulları Mısır’da kölelik sebebiyle
feryat ettiklerinde onları işitmiş, İbrahim (a.s.) ve soyuyla sabit kıldığı ahdi
gereği onları Mısır’dan çıkarmış; İsrailoğulları Tanrı’nın seçkin ulusu olma
karşılığında O’nun bütün söylediklerini yapacaklarına dair Tanrı ile ahitleşmiş,
bu ahitte İsrailoğullarının vadedilmiş topraklara girmesi ve oradaki selameti
Musa (a.s.)’nın tüm şeriatına bağlı kalmaları şartına bağlanmış ve bu ahit
sonraki peygamberler aracılığıyla da sürdürülmüştür.46
İbrahim’den (a.s.) son İsrail peygamberlerine kadar devam eden tüm bu
süreç, Allah’ın (c.c.) ahit yaptığı diğer toplumlarınkinden farklı olmasa da
Yahudi inanışında Tanrı ile İsrail arasındaki diğer toplumlarda olmayan özel bir
bağı, İsrail soyunun Tanrı halkı olarak ebediyen seçilmişliğini, ayrıcalığını
anlatır. Zira Yahudi inanışında, dünyanın merkezinde özel ahde bağlı seçkin
halk olma söyleminin bir izdüşümü, Tanrı’nın öncelikle ve ayrıcalıklı olarak
İsrail’e rablik ettiği, doğrudan yönetmek üzere İsrail’i seçtiği anlayışında
görürürüz ki “şehina” inancından ve “İsrail’in Tanrısı” terkibinden anlaşılan da
budur. Bu konu “Şimdi sözümü dikkatle dinler, antlaşmama uyarsanız, bütün
uluslar içinde öz halkım olursunuz”47 pasuğunun açıklamalarında görülebilir.
Buna göre Tanrı kendiyle ilişki kurması için İsrail halkını seçmiş, bu halkın
kaderini şahsen denetleyeceğini, diğer uluslarınki gibi yıldız, burçlar vb. doğal
güçlerin,48 başka bir tefsire göre de meleklerinin emrine vermeyeceğini
anlatmıştır.49
44 Tekvin, 17: 6.
45 Farsi vd., I, 111.
46 Çıkış, 2: 23-25; 19-23. böl.
47 Çıkış, 19: 5.
48 Jacob ben Asher, Tur HaAroch- Tur on the Torah (transl. Eliyahu Munk),
https://www.sefaria.org/Exodus.19.5?lang=bi&with=Tur%20HaAroch&lang2=en, (02.12.2020).
49 Bahya, Bachya ben Asher, Torah Commentary (transl. Eliyahu Munk), Rabbeinu Bahya, Shemot
19:4 (sefaria.org), (02.12.2020).
Page 68 of 322
62 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Bir halk ya da coğrafyanın Tanrısı olmanın ne anlam ifade ettiğini Tanah’ın
tarihi arka planına yani Eski Mezapotamya’daki dini inanışlara baktığımızda
anlayabiliriz. Kozmik işleri tek bir tanrının değil, çeşitli tabiat güçlerine sahip
olan tanrılardan oluşan bir heyetin yürüttüğüne inanılan bu çok tanrılı dinler
döneminde, her şehrin, tanrılar heyetince görevlendirilen hususi bir koruyucu
tanrısı olduğuna inanılmış ve o tanrının gücü, şehrinin iyi veya fena olmasına
göre ölçülmüştür.50 Yahudi inanışında ise bu koruyucu tanrılar, melekler olarak
telakki edilmiş ve İsrail ülkesinin ise görevli bir melek tarafından değil tüm
ulusların Tanrısı tarafından korunduğuna inanılmıştır.51 Bu tarihsel arka plan,
Tanrı’nın bir kavimle, sürekli isyanına rağmen neden ahdini sürdürdüğü
konusunda açıklayıcı olabilir. Çünkü Rab, ulus sayısınca ilahlara inanılan bir
dünyada, İsrailoğullarının atası (İbrahim a.s.) ile antlaşma yapmış ve sonraki
süreçte İbrahim (a.s.)’in, İshak (a.s.)’ın ve İsrail/Yakub (a.s.)’in Tanrısı diye
şöhret bulmuştur. Bunun sonucu olarak Tanah’ta geçtiğine göre, İsrailoğulları
başka toplumların ilahlarına kulluk edince, Rabblerinin adını bayağılaştırmış
olmaktadırlar.52 Aynı şekilde putperestlere karşı mağlup olduklarında, İsrail’in
Tanrısı’nın ismine de leke gelmektedir.53
Yahudi düşüncesinde Tanrı’nın, İsmi’nin ihlal edilmemesi uğruna, hak
etmedikleri zaman bile Yahudiler için mucizeler gerçekleştirebileceğine
inanılmıştır.54 Geliştirilen bu seçilmişlik kuramına göre Tanrı halkına öfkelense,
onları cezalandırsa bile sevgisinden dolayı onları terk etmeyecektir. Bu
nedenle şu pasukta da geçtiği üzere onlar Mısır’da kölelikten ağlarken seslerini
işitip onlara icabet etmiştir: “Bütün bunlara karşın, düşman ülkelerindeyken
yine de onları reddetmeyecek, onlardan nefret etmeyeceğim. Böylece hepsini
yok etmeyecek, kendileriyle yaptığım antlaşmayı bozmayacağım. Çünkü ben
50 Henri Frankfort, Kingship and the Gods, The Universty of Chicago Press, USA, 1948, s. 279-
280.
Muazzez İlmiye Çığ, Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sumer’deki Kökeni, Kaynak Yay., İstanbul, 2010, s.
15, 29.
51 bk. Ramban on Leviticus 18:25 (sefaria.org), (25.11.2020).
52 Tanah’taki şu pasuklar bu durumu yansıtır: “...Ne denli hain olduğunuzu biliyorum. Doğuştan
isyankâr olduğunuz biliniyor. Adım uğruna öfkemi geciktiriyorum. Ünümden ötürü kendimi
tutuyorum. Yoksa sizi yok ederdim...Bunu kendim için, evet, kendim için yapıyorum. Adımı
bayağılaştırmanızı nasıl hoş görebilirim? Bana ait olan onuru başkasına vermem” (İşaya, 48: 8-
11). “Ne var ki, çocuklar bana karşı geldiler. Kurallarımı izlemediler... Bu yüzden çölde öfkemi
üzerlerine yağdıracağımı, kızgınlığımı dökeceğimi söyledim. Ama elimi geri çektim, İsraillileri
Mısır’dan çıkardığımı gören ulusların gözünde adıma leke gelmesin diye bunu yapmadım”
(Hezekiel, 20: 21).
53 Yeşu’nun, ordusu mağlup olunca yaptığı duadaki şu ifadeler bunu gösterir: “Kenanlılar ve ülkede
yaşayan öbür halklar bunu duyunca çevremizi kuşatacak, adımızı yeryüzünden silecekler. Ya sen,
ya Rab, kendi yüce adın için ne yapacaksın?” (Yeşu, 7: 9).
54 Farsi vd., a.g.e., III, 649.
Page 69 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 63
onların Tanrısı RAB’bim.”55 Ne var ki durumun mutlak anlamda böyle
sürmesinin zorunlu olmadığının anlaşılacağı bir husus Tanrı’nın Hoşea
kitabında Yahuda soyu hariç İsrail halkının Tanrısı olmayı, onların da kendi
halkı olmalarını reddetmesidir.56 Böylece bu pasuğa göre seçilmişlik İsrail’in bu
soyundan sürdürülecek, diğer soyların kutsiyeti artık söz konusu olmayacaktır.
Bu defa aynı seçilmişlik söylemi İsrail’in Yahuda soyu hakkında
sürdürülmüştür. Peki İsrail’e gönderilen peygamberler sadece bu soyu mu
muhatap almıştır, sonraki başlıkta bu konu incelenecektir.
3. Tanah’a Göre Öteki Uluslar
Evrensel ve adil bir Tanrı anlayışı olan birinin, Yahudiliğin tek ırka has bir
din olduğunu söylemesi çelişki içerir. Yahudi inancı çerçevesinde böyle bir
söylem, ancak dağılmış bir halkı “seçilmişlik” şeklindeki politik bir söylem
etrafında bir araya toplamak için ortaya konabilirdi. Bu söylemi bir vaka olarak
Ezra’nın sürgünden dönüş akabinde, kaybolan Yahudi kimliğini yeniden
oluşturma çabalarında görebiliriz.57 Yahudilikten sonra “seçilmişlik” söyleminin
Hristiyanlıkta, bu defa Yeni Ahit’in evrenselliğinin ortaya konulması şeklindeki
politik bir amaç etrafında dile geldiği görülür. Buna göre sadece İsrail soyu
değil İsa’nın (a.s.) getirdiği yeni ahde bağlanan herkes seçilmiştir.
Kutsal metinlere bakıldığında peygamberlerin tek bir ulusa değil, hicret
etmek ya da elçiler göndermek suretiyle farklı topluluklara da tebliğde
bulundukları görülür. Musa da (a.s.) sadece İsrailoğullarını değil Mısır
firavununu ve ahalisini de imana davet etmiştir. Sonuçta firavunların Nil nehri
etrafındaki topluluklara hüküm sürebilmek amacıyla yaptıkları zulümlerin, bu
topluluklardan bir kısmının da Musa (a.s) ile Mısır’dan çıkışına neden olmuş
olması çok muhtemeldir ve Mısır’dan Çıkış kitabında buna işaret vardır: “Erev
rav da onlarla çıktı; davar ve sığır, son derece yüklü sürüler de
(yanlarındaydı)”58 pasuğundaki “erev rav (ing. a mixed multitude)”, karışık
kalabalık demektir. İfadenin tefsirlerine göre, Mısırlılar dâhil çeşitli uluslara
mensup büyük bir kalabalık Musa’ya (a.s.) inanarak Mısır’dan çıkış sırasında
İsrailoğullarına katılmıştır.59
55 Levililer, 26: 44.
56 “Çünkü artık İsrail soyuna acımayacağım, onları bağışlamayacağım. Ancak Yahuda soyuna
merhamet edeceğim...Çünkü siz benim halkım değilsiniz, ben de sizin Tanrınız değilim.” (Hoşea,
1: 6-9)
57 Ezra’nın icraatleri hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Ali Osman Kurt, Babil Sürgünü Sonrası Ezra
Önderliğinde Yahudiliğin Yeniden Yapılandırılması (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2006, s. 192-208.
58 Çıkış, 12: 38.
59 Rashi on Exodus 12:38 (sefaria.org); Chananel, Rashbam, Radak & Sforno, Mikraot Gedolot- Multi Commentary on the Torah: HaChut Hameshulash (transl. Eliyahu Munk), Rashbam on
Exodus 12:38 (sefaria.org), (25.11.2020).
Page 70 of 322
64 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Tora’da, çölde Mısır’da yedikleri yemekleri özleyip serzenişte bulunan
topluluk hakkında da: “(Halkın) arasındaki karışık kalabalık şiddetli bir iştaha
kapıldı...”60 ibaresi geçer. Buradaki karışık kalabalıktan “asafsuf- toplanmışlar”,
yani Mısır çıkışında toplanmış karışık kalabalık olarak bahsedilir. Diğer taraftan
Tora’da sadece İsrailoğullarının değil, onların arasında yaşayan yabancıların
da Musa (a.s.)’nın şeriatı karşısındaki hak ve sorumlulukları belirlenmiştir. Bu
konudaki pasuklarda sözü geçen yabancılar için “רֵּ֖ ג - ger (ing. stranger)”
kavramı kullanılmaktadır. Bu kavram, bağlamına göre İsrailoğullarının
arasında yerleşik olarak yaşayanlardan Yahudiliği kabul eden veya etmemiş
olan -ancak İsrail de yaşamak için asgari Nuh’un (a.s.) soyu için yedi mitsva’yı
kabul eden- yabancı olarak tefsir edilir. 61
Tanah’ın sonraki süreçlere ait olan kitaplarına gelince hitap bakımından
tüm ulusları kuşatıcı bir dil dikkat çeker. Özellikle Mezmurlar kitabında tüm
insanlığın, Rabb’e imana çağrıldığı pek çok ilahi vardır. Bu ilahilerde Rabb’in
inanan halkını mucizelerle nasıl koruduğu anlatılır ve tüm uluslar tüm kâinatın
ilahı, sonsuz kudret sahibi, halklara doğru yolu gösteren ve onları adaletle
yargılayan Rabb’e iman ve ibadete davet edilir, inananlar da bu konuda
davette bulunmaya çağrılır.62 Bu ifadelerde yabancı kimliği için, büyük
toplulukları ifade eden “goy- ulus” kavramı kullanılır. Yine bu kitapta Rabb’in
güzel, adil, sonsuza kadar baki olan şeriatına yani Tora’ya63 ve bu şeriatta
yürüyenlere övgüler ve insanların baskılarından kurtularak Rabb’in yasasını
uygulama konusunda yardım talebi içeren dualar vardır.64
Tanah’ın İşaya kitabında, yabancı (nohri) olsun hadım olsun, yani hakir
görülen hangi zümreden olursa olsun emirlerine itaat ederek Rabb’e bağlanan
herkesin O’nun halkından sayılacağı bildirilir.65 I. Krallar kitabında ise
Süleyman’ın (a.s.) Beit HaMikdash’ın yapımı bittikten sonra halkı toplayarak
yaptığı duasında, İsrail halkından olmadığı halde bu Mabed’e gelerek dua
eden yabancıların da dualarının kabul edilmesi isteği yer alır: “Halkın İsrail’den
olmayan, ama senin yüce adını, gücünü, kudretini duyup uzak ülkelerden
gelen yabancılar bu tapınağa gelip dua ederlerse, göklerden, oturduğun
60 Sayılar, 11: 4-5.
61 Rashi on Numbers 11:4 (sefaria.org), (25.11.2020); Rashi on Exodus 32:7 (sefaria.org),
(25.11.2020); Chizkuni, Rabbi Chizkiyah ben Manoach, Commentary on Torah (transl. Eliyahu
Munk), Chizkuni, Numbers 11:1 (sefaria.org), (25.11.2020).
62 bk. Mezmurlar, 66, 67, 95, 96, 105, 117, 148. böl.
63 bk. Yonah Gerondi, Yonah on Pirkei Avot, Rabbeinu Yonah on Pirkei Avot 2:8:4 (sefaria.org),
(25.11.2020).
64 Mezmurlar’ın 119. bölümü bu konuda çok güzel bir örnektir.
65 bk. İşaya, 56: 1-5. “Yehova’ya bağlanan yabancı “Yehova beni halkından ayıracak” demesin.
Hadım da “Bak ben kurumuş bir ağacım” demesin” (İşaya, 56: 3). Tercüme için bk. Kohlenberger
III, IV, 113.
Page 71 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 65
yerden kulak ver, yalvarışlarını yanıtla. Öyle ki, dünyanın bütün ulusları, halkın
İsrail gibi, senin adını bilsin, senden korksun ve yaptırdığım bu tapınağın sana
ait olduğunu öğrensin.”66 Burada yabancı uluslardan olan bu yabancıları ifade
etmek için “י ִ֔ רְכָנ- nohri (ing. foreigner)” kavramı kullanılmıştır. Nohri,
İsrailoğulları arasında geçici olarak yaşayan ve geldiği vatanıyla irtibatını
kesmeyen, etnik bakımdan bütün yabancıları kapsayan bir kavramdır.67
Sonuç
Rabbânî Yahudilikte geliştirilen Tanrı’nın ülkesi ve halkının seçilmişliği
inancına göre, İsrail halkına miras olarak verilen topraklar/İsrail, Tanrı’nın
yaratılıştan dünyanın merkezi yaptığı, doğrudan yönetmek üzere kendine
seçtiği, maddi ve manevi alemin merkezi olan bir bölgedir. İsrail ulusu da bu
toprakların miras olarak verildiği, Tanrı ile özel bir bağı olan, değişmeyecek
şekilde yaratılıştan seçkin halkıdır. Çalışmada ulaşılan sonuçlara göre bu
şekildeki bir seçilmişlik söylemi Tanah’a dayandırılamaz. Tanah’ta Kenan
topraklarının bereketli oluşundan ve peygamberler tarihinde birtakım olayların
meydana geldiği topraklar oluşundan başka bir kutsiyeti yoktur. İsrail soyunun
seçilmişliği konusu ise, Tanrı’nın İbrahim’den (a.s) itibaren gönderdiği
peygamberler aracılığıyla bu halk ile ahit yapması ve onlara yüklediği misyon
karşılığında lütuflarda bulunması anlamında olup bundan başka yaratılıştan
gelen bir ayrıcalığı ifade etmez. Bu nedenle İsrail ülkesi ve soyunun
seçilmişliği bahsinin kendi tarihsel şartlarında, Yahudi halkı için ifade ettiği
anlam çerçevesinde düşünülmesi gerektiği, bu söylemi yaratılışa bağlamak
suretiyle buradan İsrail ülkesi ve soyunu tüm dünyanın ve halklarının
merkezine koyacak evrensel düzeyde anlamların çıkarılamayacağı
anlaşılmıştır. Bu bağlamda seçilmişlik söyleminin tarihsel bir anlamının da
tevhidin temsilcileri olan bir topluluğunun putperest halklara karşı vaktiyle
cesaretlendirilmesi amacıyla kullanılan politik bir söylem oluşunda yattığı
söylenmelidir.
Tanah’tan anlaşıldığına göre, Rabb’in seçtiği her peygamber ve ona tabi
olan her itaatkâr halk, Tanrı’nın seçtiği herkes ve her şey seçkindir, kutsaldır.
Kutsiyetin kaynağı Tanrı’dır. İsrail soyunun seçilmişliği konusu da İsrail
peygamberlerinin dini sadece bu ulusa tebliğ ettiği, hak dinin onlara has
kılındığı anlamına gelmemektedir. Tanah’ta İbrahim (a.s) başta olmak üzere
sonraki süreçte gönderilen peygamberlerin öteki uluslara karşı da bir misyon
üstlendiklerinin anlaşıldığı pek çok pasaj vardır.
66 I. Krallar, 8: 41-43.
67 Tanım ve kaynakları için bk. Eldar Hasanov, Nûh Kanunları ve Nûhîlik, İslam Araştırmaları
Merkezi Yay., İstanbul, 2015, s. 259.
Page 72 of 322
66 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Kaynakça
Alalu, Suzan vd., Yahudilikte Kavram ve Değerler- Dinsel Bayramlar, Dinsel
Kavramlar, Dinsel Gereçler, Gözlem Yay., İstanbul, 1996.
Bahya, Bachya ben Asher, Torah Commentary (transl. Eliyahu Munk),
Rabbeinu Bahya, Shemot 19:4 (sefaria.org), (02.12.2020).
Chananel, Rashbam, Radak & Sforno, Mikraot Gedolot- Multi Commentary
on the Torah: HaChut Hameshulash (transl. Eliyahu Munk), Rashbam on
Exodus 12:38 (sefaria.org), (25.11.2020).
Chizkuni, Rabbi Chizkiyah ben Manoach, Commentary on Torah (transl.
Eliyahu Munk), Chizkuni, Numbers 11:1 (sefaria.org), (25.11.2020).
Çığ, Muazzez İlmiye, Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sumer’deki Kökeni, Kaynak
Yay., İstanbul, 2010.
Farsi, Moşe vd., Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Tora ve Aftara, I-V,
Gözlem Yay., İstanbul, 2002.
Frankfort, Henri, Kingship and the Gods, The Universty of Chicago Press,
USA, 1948.
Gerondi, Yonah, Yonah on Pirkei Avot, Rabbeinu Yonah on Pirkei Avot
2:8:4 (sefaria.org), (25.11.2020).
Hasanov, Eldar, Nûh Kanunları ve Nûhîlik, İslam Araştırmaları Merkezi
Yay., İstanbul, 2015.
Jacob ben Asher, Tur HaAroch- Tur on the Torah (transl. Eliyahu Munk),
https://www.sefaria.org/Exodus.19.5?lang=bi&with=Tur%20HaAroch&lang2=e
n, (02.12.2020).
Kohlenberger III, John R., The Interlinear NIV Hebrew-English Old
Testament, I-IV, Zondervan Publishing House, USA, 1987.
Kouts, Gideon, “Zionism- The Word and its Meaning”, Encyclopaedia
Judaica, XXI, ss. 539-540.
Kurt, Ali Osman, Babil Sürgünü Sonrası Ezra Önderliğinde Yahudiliğin
Yeniden Yapılandırılması (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Ankara, 2006.
Lou H. Silberman, “Chosen People”, Encyclopaedia Judaica, eds. Fred
Skolnik, Michael Berenbaum, I- XXII, 2. Edition, USA, 2007, IV, ss. 669-672.
Martin McNamara, Targum and Testament Revisited- Aramaic
Paraphrases of the Hebrew Bible- A Light on the New Testament, William B.
Eerdmans Publishing Company, Cambridge, ts.
Page 73 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 67
Ramban, Moshe ben Nachman, Commentary on the Torah (transl. Sefaria
Community), Ramban on Leviticus 18:25 (sefaria.org), (20.11.2020).
Rashi, Rabbi Solomon ben Isaac, The Pentateuch with Rashi’s
Commentary (transl. M. Rosenbaum and A. M. Silberman), Rashi on Genesis
17:5 (sefaria.org), (20.11.2020).
Tosun, Mebrure, Kadriye Yalvaç, Sumer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi- Şaduqa Fermanı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2002.
Page 74 of 322
68 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
YAHUDİ HUKUKUNUN OLUŞUMU VE GELENEK
Ayşe Akıncı AMBAROĞLU
Dr. Öğr. Üy., Dinler Tarihi ABD, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, İlahiyat Fakültesi,
Akdeniz Üniversitesi,
Asst. Prof. Dr., History of Religions, Department of Philosophy and Religious Studies, Faculty of
Theology, Akdeniz University,
https://orcid.org/0000-0003-0041-066X
<ayseambaroglu@gmail.com>
Öz: Yahudi Hukuku Halaha’nın oluşumu, Kutsal Metin, inanç, tarihsel süreçler,
peygamber ve yöneticiler ile yakından ilgilidir. Halaha içindeki konular ise, Kutsal Kitap
içeriğindeki genişlikle eşdeğerdir. Gelenek, Babil Talmudu’nun ortaya çıkışı ve ele
aldığı konular üzerinde etkindir. Dini konular tüm dönemlerde Halaha’nın öncelikli
konuları arasındadır. Babil yaşamının iş ahlakı, ticaret hukuku ve miras hukuku alanları
başta olmak üzere Halaha’yı nasıl şekillendirdiği bu çalışmada örneklendirilecektir.
Halaha’nın köktendinci unsurlardan uzak oluşu, Talmud sonrası çalışmaların önemli
sonuçlarından biridir. Halaha içindeki çeşitlilik ve esneklik dini otoriteler tarafından
çözüm odaklı tercihini ifade eder.
Anahtar Kelimeler: Halaha, Gelenek, Babil Hukuku, Babil Talmudu.
THE FORMATION OF JEWISH LAW AND TRADITION
Abstract: The formation of the Jewish Law Halakha is closely related to the
Scripture, faith, historical processes, prophets and rulers. The subjects in the Halakha
are equivalent to the breadth of the Scripture content. Tradition is effective on the
emergence of the Babylonian Talmud and the issues it deals with. Religious issues are
among the priorities of Halakha in all periods. How Babylonian life shaped Halakha,
especially in the fields of business ethics, commercial law and inheritance law, will be
exemplified in this study. The fact that Halakha is far from fundamentalist elements is
one of the important results of post-Talmud studies. The diversity and flexibility in
Halaha expresses solution-oriented preference by religious authorities.
Keywords: Halakha, Tradition, Babylonian Law, Babylonian Talmud.
Page 75 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 69
- CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA TÜRK BASININDA FİLİSTİN
BÖLGESİ VE YAHUDİLERLE İLGİLİ HABERLER BAĞLAMINDA
MÜSLÜMAN-YAHUDİ İLİŞKİLERİ
Ömer Faruk ARAZ
Dr. Öğr. Üy., Dinler Tarihi ABD, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, İlahiyat Fakültesi,
Marmara Üniversitesi,
Asst. Prof. Dr., History of Religions, Department of Philosophy and Religious Studies, Faculty of
Theology, Marmara University,
https://orcid.org/0000-0002-7425-4164
<ustadomer@gmail.com>
Tam Metin
Öz: Osmanlı Devleti Filistin coğrafyasında 1517-1917 yılları arasında hüküm
sürmüştür. Bu süre içerisinde başta Kudüs, Yafa, el-Halil gibi şehirler olmak üzere
bölgede pek çok eserin yapılmasını sağlamış, yüzyıllar boyu bu coğrafyada sükûnet
hâkim olmuştur. Ancak özellikle 19. yy’ın sonlarına doğru Filistin bölgesine yönelik
sürekli artan Yahudi ilgisi, Birinci Dünya Savaşı ve devamında Osmanlı Devleti’nin
yıkılışına giden süreçte daha da anlamlı hale gelmiş ve bu süreçte bölgenin
kontrolünün İngiltere’ye geçmesi ile yüzlerce yıllık süregelen düzen derinden
sarsılmıştır. 1917 tarihli Balfour Deklarasyonu ile yeni bir döneme girilmiş ve Filistin’e
özellikle Rusya ve Avrupa’dan olmak üzere dünyanın her yerinden Yahudi göçü
hızlanan bir ivme ile devam etmiş ve bu süreç İsrail Devletinin kuruluşuna giden yolu
hazırlamıştır.
Osmanlı Devleti’nin yıkılması ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu süreci Anadolu’da
önemli bir mücadele sonunda gerçekleşmiş ve yeni bir devletin oluşma ve teşkilatlanma
döneminde Filistin meselesi ile gerektiği şekilde ilgilenmek söz konusu olamamıştır. Biz
bu çalışmamızda 1935 yılından itibaren 1940 yılına kadar Türkiye’de çıkan gazeteleri
tarayarak Türk basınında Filistin ve Yahudiler ile ilgili çıkan haberleri bir araya getirmek
ve bu haberlerin türü, muhtevası ve haber sayıları gibi unsurları incelemeyi, daha
özelde bir Dinler Tarihi perspektifi ile Dinler ve Kültürler Arası İlişkiler bağlamında
Filistin coğrafyasındaki Müslüman- Yahudi ilişkileri ve çatışması ile ilgili basına
yansıyan hususları ortaya çıkarmayı ve o dönemde Türkiye’de Filistin meselesi ile ilgili
yaklaşımları yazılı medya üzerinden tespit edebilmeyi amaçlıyoruz. Ayrıca İsrail
devletinin kuruluşuna giden süreçte Osmanlı Devleti’nin bölgeyi terk edişinin sıcaklığını
koruduğu bir ortamda Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ve seküler bir devlet yapısı
oluşturulması ile ortaya çıkan değişiminin Müslüman- Yahudi ilişkilerine bakışta
herhangi bir farklılığa neden olup olmadığını tespit edebilmeye, ortaya koyabilmeye
çalışacağız.
Anahtar Kelimeler: Yahudi, Filistin, Arap İsyanı, Müslüman-Yahudi İlişkileri,
Page 76 of 322
70 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
MUSLIM AND JEWISH RELATIONS IN THE CONTEXT OF THE
NEWS ON PALESTINIAN REGION AND JEWS IN THE TURKISH
PRESS IN THE FIRST YEARS OF THE REPUBLIC
Abstract: The Ottoman State ruled in the Palestine between 1517-1917. During this
period, it ensured the production of many works in the region, especially in cities such
as Jerusalem, Jaffa and el-Halil, and peace has prevailed in this geography for
centuries. However, especially towards the end of the 19th century, the ever-increasing
Jewish interest in the Palestinian region became more meaningful in the period leading
to the collapse of the Ottoman Empire during the First World War and afterwards, and
the order that has been going on for hundreds of years was deeply shaken with the
control of the region in Britain. With the Balfour Declaration of 1917, a new era was
entered and Jewish immigration to Palestine from all over the world, especially from
Russia and Europe, continued with an accelerating momentum and this process
prepared the way to the establishment of the State of Israel.
The foundation of the process of the collapse of the Ottoman Empire and the
Republic of Turkey took place at the end of a major struggle in Anatolia. During the
period of formation and organization of a new state, it was not possible to deal with the
Palestinian issue properly. In our study, by studying the newspapers in Turkey from
1935 to 1940, we aim to bring together the news about Palestine and the Jews in the
Turkish press and examine the types, features, content and number of these news.
More spesifically, with the History of Religions perspective, we aim to reveal the issues
reflected in the press on the Muslim-Jewish relations and conflict in the Palestinian
geography in the context of relations between religions and cultures. We also aim to be
able to identify the approaches related to The Palestine issue at that time in Turkey
through written media. In addition, in an environment that maintains the impact of the
leaving of the Ottoman Empire from Palestine in the process leading to the
establishment of the Israeli State we will try to determine whether the changes that
emerged with the establishment of the Republic of Turkey and secular state structure
caused any difference in view of Muslim-Jewish relations.
Keywords: Jew, Palestine, Arab Revolt, Muslim-Jewish Relations,
Giriş
Bu çalışmayı yaparken Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’de gazetelerin
Filistin konusuna ne kadar ilgi gösterdikleri, yapılan haberlerin sayısı, dili ve
üslubu, gazetelerdeki köşe yazılarında yapılan değerlendirmeler, bir Dinler
Tarihi perspektifi ile Dinler ve Kültürler Arası İlişkiler bağlamında bölgede
yaşananların Müslüman- Yahudi ilişkilerine etkilerine dair çıkarımlar, laik
Cumhuriyet ile birlikte bölgeye bakışta geçmişe göre bir yaklaşım farklılığını
ortaya çıkarıp çıkarmadığına yönelik veriler elde etmeyi ve bunları
yorumlayabilmeyi amaçlıyoruz.
Page 77 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 71
Çalışmamızda 1935 yılından başlayarak 1940 yılına kadar beş yıllık bir
dönemin gazetelerini taradık. Her yıl için rasgele seçtiğimiz iki gazeteyi
incelemek suretiyle toplam dokuz farklı gazeteyi incelemiş olduk. Bunu
yaparken farklı gazeteleri inceleyerek konuya yaklaşım, üslup ve haber sayısı
açısından çeşitlilik sağlayabilmeyi amaçladık. Gazetelerin dijital versiyonuna
ulaşırken İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire
Başkanlığı’nın “Gazetelerden Tarihe Bakış Projesi” kapsamında oluşturulan
internet sitesi kullanılmıştır.1 Bu kapsamda incelediğimiz yıllar ve gazeteler
şöyledir:
Yıl Gazete Adı İncelenen Dönem
1935 Cumhuriyet Gazetesi 1 2.Kanun 1935- 30 Haziran 1935
1935 Tan Gazetesi 1 Temmuz 1935- 31 1.Kanun 1935
1936 Anadolu Gazetesi 1 2.Kanun 1936- 30 Haziran 1936
1936 Açık Söz Gazetesi 1 Temmuz 1936- 31 1.Kanun 1936
1937 Açık Söz Gazetesi 1 2.Kanun 1937- 31 Mayıs 1937
1937 Son Posta Gazetesi 1 Haziran 1937 - 31 1.Kanun 1937
1938 Ulus Gazetesi 1 2.Kanun 1938- 30 2.Teşrin 1938
1938 Son Telgraf Gazetesi 1 1.Kanun 1938- 31 1.Kanun 1938
1939 Akşam Gazetesi 1 2.Kanun 1939- 30 Haziran 1939
1939 Vakit Gazetesi 1 Temmuz 1939- 31 1.Kanun 1939
İnceleme yaparken bazen gazetelerin belli bir tarih itibarıyla yayın hayatına
son vermesi gibi durumlarla karşılaşılmış, bu sebeple genellikle yılın ilk altı ayı
bir gazete son altı ayı başka bir gazete incelemeye çalışılsa da incelediğimiz
her yıl için bu usul sürdürülememiştir.2 Ulus Gazetesinin haberleriyle birlikte
bazen fotoğraflara da yer vermesi sebebiyle, fotoğraflarda konumuzla ilgili
farklı bir ayrıntı arayışıyla bu gazetenin daha uzun süre taranması tercih
edilmiştir.
Gazetelerde haberlerin taranması sırasında Filistin, Filistin’e Yahudi göçü,
Türk Yahudilerinin Filistin’e göçleri, Filistin’de yaşanan çatışmalar, belirtilen
dönemde İsrail’de Müslüman-Yahudi ilişkisi ve Filistin meselesi ile ilgili tüm
haberler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu sebeple Filistin coğrafyası dışında
cereyan eden ancak doğrudan Filistin meselesi ile ilgili olan haberler de tespit
edilerek incelenmeye çalışılmıştır. Haberlerin manşetleri, ya da başlıkları
1
“Gazetelerden Tarihe Bakış”, İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire
Başkanlığı, http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/ (Erişim 05 Aralık 2020).
2 Örneğin Açık Söz Gazetesi 1937 yılı mayıs ayında yayın hayatını noktaladığı görülmüştür.
Page 78 of 322
72 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
haberin adı olarak kullanılmış, bazen günümüz Türkçesinde yazım yanlışı
olarak kabul edilen kullanımlara müdahale edilmemiş, aynen kullanılması
tercih edilmiştir.
1. 1935 Yılı Haberleri
Bu yılın ilk altı ayında altı haber, ikinci altı ayında iki haber olmak üzere tüm
yıl için incelenen gazetelerde toplam sekiz haber tespit edilebilmiştir.
Haberlerin iki tanesi birkaç satırlık değerlendirmeler içermektedir.3
İki tanesi
Türkiye Yahudilerinin Filistin’e toplu göçü ile ilgili Fransız gazetelerine de
yansıyan ve polise intikal eden bir soruşturma ile alakalıdır. Bu bağlamda
Türkiye Cumhuriyeti’nin ülkedeki Yahudi azınlığın toplu bir şekilde organize
edilerek Filistin’e göçmesine sıcak bakmadığı görülmektedir.4 Bir haber otuz
kadar Lehistan Yahudisi kızın Filistin’e gayri meşru yollardan girmeye
teşebbüs etmeleri hakkındadır. Bu haberin başlığının “Arzı Mev’ud’dan Geri
Döndürülenler” olması ve Filistin’den “Arzı Mev’ud” olarak bahsedilmesi dikkat
çekicidir.5
“Arz-ı Mev’ud” söyleminin Yahudi teolojisi açısından önemli bir
kavram olduğu6 gerçeğinden hareketle haberde bölge için bu kavramın
kullanılması pek karşılaşılan bir durum değildir. Bu yıl içerisindeki diğer üç
haberde o dönemin gazetelerinin sayfa sayısı ve haberlerin genel büyüklükleri
dikkate alındığında nispeten hacimli sayılacak ve ele aldığı konuyla ilgili çeşitli
değerlendirmelere yer veren haberlerdir.7 1935 yılı için taradığımız gazetelerde
köşe yazısı biçiminde herhangi bir habere rastlanmamıştır.
Meseleyi nispeten geniş ele aldığını gördüğümüz haberlerin Türkiye
kaynaklı olanların başlıkları son derece dikkat çekicidir: “Musevi Diyarından
Birkaç Haber”, “Dirilen Yahudi Diyarı Filistin”. “Filistinde Yaşayan Yahudiler”
isimli haber ise C.R. Ashbee isimli şahsın gezi yazısının tercümesidir. İki farklı
gazetenin de Filistin’den “Yahudi diyarı” ve “Musevi diyarı” şeklinde söz
ettikleri görülmektedir. “Musevi Diyarından Birkaç Haber” başlıklı haber Lut
Gölü’nün ihtiva ettiği madenlerin milyarlarca sterlin kıymetinde olduğu,
Hayfa’da kurulan kimya fabrikası, çiftçilere kredi, Musevi öğretmenlerin
maaşlarının iyileştirilmesi, Yafa ve Hayfa limanlarından yapılacak narenciye
3 Cumhuriyet Gazetesi, “Filistine Giden Yahudiler” (30 Mart 1935).
4 Cumhuriyet Gazetesi, “Türkiyeden Yahudi Hicreti: Bir Siyonist Delegesi Nezaret Altına Alındı” (03
Haziran 1935); Cumhuriyet Gazetesi, “Türkiyeden Yahudi Muhacereti Yok” (04 Haziran 1935).
5 Cumhuriyet Gazetesi, “‘Arzı Mev’ud’dan Geri Döndürülenler” (10 2.Kanun 1935).
6 Kavramın Yahudilikte ifade ettiği anlam ve önemi için bkz. Abdurrahman Küçük, “Arz-ı Mev’ud”,
TDV İslam Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991).
7 Cumhuriyet Gazetesi, “Dirilen Yahudi Diyarı: Filistin” (12 Mayıs 1935); C.R. Ashbee, “Filistinde
Yaşayan Yahudiler”, Tan Gazetesi (11 Ağustos 1935); Tan Gazetesi, “Musevi Diyarından Birkaç
Haber...” (22 İlkteşrin 1935).
Page 79 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 73
ihracı gibi konuları işlemektedir. Haberler tamamıyla Yahudileri konu
edinmektedir.
“Dirilen Yahudi Diyarı Filistin” başlıklı haber, bölgeyi ziyaret eden Paul
Herfort isimli Fransız bir yazarın gözlemlerine dayanmaktadır. Buna göre
Filistin’de tamamen Yahudilerden müteşekkil şehirlerin kurulduğunu “Tel- Aviv/Telüâfif” örneği ile anlatır. Bölgenin zirai gelişimi için batı dünyasındaki
Yahudilerin ekonomik destek olduğu, bölgeye göçmüş olanların da genç-yaşlı
şevkle çalıştıklarından bahseder. Kudüs, Nazaret, Hayfa’daki vaziyet hakkında
bilgi vermekte, cebinde 1000 İngiliz lirası olan her yahudinin Filistin’e
gelebildiği, yılda yirmi bin göçmenden fazlasının ise kaçak olarak geceleri
bölgeye girmeye çalıştıklarından, sayıları her gün artmakla birlikte an itibarıyla
bölgede 400 bin civarında yahudinin yer aldığını belirtmektedir.
“Filistinde Yaşayan Yahudiler” başlıklı C.R. Ashbee’nin gezi yazısına
dayanan haberde üstteki haberin aksine Filistin’de Yahudi yerleşim yerlerinin
bazılarının son derece kötü şartlarda olduğunu ifade etmektedir. Yahudi
sermayesinin bölgede önemli rol oynadığını, Araplarla Yahudilerin birbiriyle
anlaşma taraftarı olmadıklarını belirtirken Arapların çok uzun zamanlardan
beridir Filistin’i yurt edinmiş olduklarını da söylemektedir. Balfour
Deklarasyonunda Araplar lehine olan maddelerin ne derece uygulanacağı ile
ilgili tereddütleri de ifade etmektedir.
1935 yılında Filistin ile ilgili basında son derece sınırlı sayıda haber çıktığı
görülmektedir. Bölgeye Yahudi göçünün ne kadar yoğun olduğu dikkate
alındığında bu konuyla ilgili herhangi bir değerlendirmenin basında yer
almadığı, sadece Türkiye’den toplu göç konusunun kolluk güçleri ve basının
ilgisini çektiğini ifade edebiliriz. Bu ilginin bir taraftan ülkedeki Yahudi azınlığın
muhafazası bağlamında olumlu olarak görülebileceğini düşünüyoruz. Ayrıca
bu ilginin o yıllarda Türkiye’nin nüfusunu artırma çabası içerisindeyken Yahudi
nüfusun Filistin’e olası göçünün bu politikaya zarar verecek bir eylem
olmasından kaynaklandığını da ifade edebiliriz. Haberlerin başlığında Filistin
bölgesinden “Yahudi yurdu” olarak bahsedilmesi, buranın on sekiz yıl önce
ülke sınırları içerisindeki bir bölge olması ve bölgenin savaş sonrasında
kaybedildiği düşünüldüğünde bu kısa süre içerisinde basında Filistin’e yönelik
duygusal bir yaklaşımın kalmadığı (ya da olmadığı) şeklinde değerlendirilebilir.
Ayrıca Filistin ile ilgili ayrıntılı haberlerde sadece Yahudiler ve Yahudi yerleşim
yerlerinin ele alınması da bu değerlendirmemizi desteklemektedir. Filistin’deki
Arap-Yahudi çatışması ile ilgili sadece tercüme bir haberde yorumların yer
alması ve her iki tarafın da bu çatışma ortamının oluşması ve devamında
rolünün olduğunun ifade edilmesi dikkat çekmektedir. Bütün bunlara ilaveten
her iki gazetede de çeşitli sütunlarda dünyadaki farklı gelişmelerin
değerlendirildiği göz önüne alındığında bir yıl içerisinde köşe yazarlarının
bölge ile ilgili bir tek yazı yazmamış olması da ayrıca ifade edilmelidir.
Page 80 of 322
74 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
2. 1936 Yılı Haberleri
Türk basınında bu yıldan itibaren Filistin bölgesi ile ilgili haberler önemli
ölçüde artmaya başladığı görülmektedir. Bunun en önemli nedeni bölgenin
İngilizler tarafından Yahudilere bırakılacağı düşüncesiyle İngilizlere karşı
mücadele verilmesine liderlik eden İzzettin Kassam’ın8 20 Kasım 1935
tarihinde İngilizler tarafından öldürülmesi sonrasında 1936 yılı Nisan ayından
itibaren başlayıp 1939 yılı ortalarına kadar süren Arap İsyanı’dır.9
Bu yılın ilk altı ayında 67, ikinci altı ayında 42, toplam 109 haber
yayınlanmıştır. Büyük çoğunluğu bir ya da birkaç cümleden oluşan kısa
haberlerde yukarıda bahsi geçen Arap İsyanı kapsamında toplantı ve grevler10
,
çeşitli şehirlerde Araplarla İngilizler ya da Yahudiler arasında yaşanan gerginlik
veya şiddet olayları11, sıkıyönetim ilanları12, Arap ya da Yahudilerin
düzenledikleri faaliyetler13, İngilizlerin bölgedeki ya da bölgeye yönelik
çalışmaları14 yer almaktadır.
Gazetelerde daha geniş yer alan haberler incelendiğinde genellikle Filistin
bölgesinde başlayan isyan hareketi ve bu kapsamda yaşanan hadiselerin
anlatıldığı15 ve her geçen gün bölgeye yayılan şiddetin ele alındığı
görülmektedir.16 Bu bağlamda İngilizlerin şiddet eylemlerine karışanların
mallarına el konulması ve idamla yargılanması, Arapların genel grevini sona
erdirmek için çalışmayanların ruhsatlarının iptal edilmesi gibi kararları
haberlere yansımıştır.17 Çatışmaların şiddetlenmesine bağlı olarak Arapların
yaşadıkları yerlerin tel örgülerle çevrilmesi ve geceleri sokağa çıkma yasağı
uygulamaları görülmektedir.
Beş yıllık tarama aralığımız içinde bu yılın haberleri arasında bir kullanım
dikkat çekmektedir. Dönemin haber metinlerinde “Müslüman” ifadesi hiç
8 Kassâm’ın hayatı ve mücadelesi ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Mustafa L. Bilge, “Kassâm,
İzzeddin”, TDV İslam Ansiklopedisi (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001).
9
“1936-1939 Filistin’de Arap isyanı” (Erişim 01 Aralık 2020).
10 Anadolu Gazetesi, “Kudüs Yüksek Arap Meclisi Dün Toplandı” (09 Mayıs 1936).
11 Anadolu Gazetesi, “Filistin’de Başgösteren Kargaşalıklar Devamda” (15 Mayıs 1936).
12 Anadolu Gazetesi, “Kudüs ile Yafa’da Örfi İdare İlan Edildi” (24 Haziran 1936).
13 Anadolu Gazetesi, “Yahudiler Miting Yaparak İngiltereyi Protesto Ettiler” (11 2.Kanun 1936);
Anadolu Gazetesi, “Kudüs Yüksek Arap Meclisi Dün Toplandı”.
14 Anadolu Gazetesi, “Filistin’de Yeni Bir Lavrens” (30 Haziran 1936).
15 Anadolu Gazetesi, “İngiltere Hükümeti Filistin’de Hadiselerin Önünü Almağa Karar Verdi” (03
Haziran 1936).
16 Anadolu Gazetesi, “Filistin Vaziyeti Gittikçe Vahimleşiyor” (11 Haziran 1936); Anadolu Gazetesi,
“Filistin Anarşi İçinde Yuvarlanıyor” (12 Haziran 1936); Anadolu Gazetesi, “Filistin’de Son Vaziyet”
(13 Haziran 1936).
17 Anadolu Gazetesi, “Araplar İdam Cezasından da Korkmıyorlar” (16 Haziran 1936).
Page 81 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 75
geçmemekte, tamamen “Arap” kelimesi tercih edilmektedir. Ancak “Filistin
Arapları Yahudilerle Barışmıyacaklar. Gene Kanlı Hadiseler Var” başlıklı
haberde Hıristiyanların da Yahudilere karşı Müslümanlarla birlikte eylemlerde
bulundukları belirtilmekte, “Müslüman” ifadesi bu bağlamda haberde- istisna
kabilinden- geçmektedir.18
Filistin haberlerinin genellikle gazetelerin iç sayfalarında yer aldığı dikkate
alındığında 23 Nisan 1936 tarihli gazetede “Araplar Yafa’yı Ateşe Verdiler”
manşeti ile “Filistin Ahvali Gittikçe Kötüleşiyor” isimli haberin 22 Mayıs 1936
tarihinde gazetenin manşetinde yer alması son derece önemlidir.19 Ayrıca 26
Mayıs 1936 tarihli gazetede ise neredeyse bir sayfa –altıncı sayfa– Filistin
haberlerine ayrılmış ve burada polisiye hadiseler dışında haberlere de yer
verilmiştir.20
Bölgede yaşanan hadiselerde başka ülkelerin etkisinin olup olmadığını
inceleyen haberler de yer almaktadır. “Filistin Arap Hareketlerinde Meçhul Bir
Tesir Varmış”, “İtalyanlar Arabistanı Karıştırıyorlar”, “Kudüs’te Vaziyet Fenadır,
Bir İtalyan Parmağından Bahsedilmektedir” isimli haberler buna örnek olarak
zikredilebilir.21
“Diplomat” müstear isimli köşe yazarının bölge ile ilgili değerlendirmeler
içeren çeşitli yazılarının yıl içerisinde dört defa yayınlandığı görülmektedir.
“Arap, Yahudi Kavgası” isimli ilk yazısında bölgede yaşanan problemin ortaya
çıkışına ve gelişmesine değinmekte, Arapların I. Dünya Savaşı öncesinde
İngilizlere güvendiği ve savaştan sonra yanıldıklarını anladıklarını ve
çırpınmadan boğulmak istemediklerini söylemektedir.22 “Filistin’de Araplar ve
Yahudiler” isimli ikinci yazısında İngilizlerin Filistin’de yaşananları tetkik için
görevlendirdiği komisyonun hiçbir işe yaramayacağını ve Arapları oyalama
amaçlı olduğunu ifade etmektedir.23 “Araplar, Yahudiler ve İngiltere” isimli
yazısında ise Nisan ayında başlayan olaylarda şimdiye kadar çoğu Arap olmak
üzere 1200 kişinin öldüğünü, bunun çatışmalarda Yahudilerin de mesuliyeti
olduğunu gösterdiğini, Manda yönetiminin amacının bölgede Yahudi devleti
18 Anadolu Gazetesi, “Filistin Arapları Yahudilerle Barışmıyacaklar. Gene Kanlı Hadiseler Var” (17
Mayıs 1936).
19 Anadolu Gazetesi, “Araplar Yafa’yı Ateşe Verdiler” (23 Nisan 1936); Anadolu Gazetesi, “Filistin
Ahvali Gittikçe Kötüleşiyor” (22 Mayıs 1936).
20 Anadolu Gazetesi, “Kudüs’te Araplar Polis Karakollarına ve İngiliz Askerlerine Saldırıyorlar” (26
Mayıs 1936).
21 Anadolu Gazetesi, “Filistin Arap Hareketlerinde Meçhul Bir Tesir Varmış” (14 Haziran 1936);
Anadolu Gazetesi, “İtalyanlar Arabistanı Karıştırıyorlar” (14 Mayıs 1936); Anadolu Gazetesi,
“Kudüs’te Vaziyet Fenadır, Bir İtalyan Parmağından Bahsedilmektedir” (19 Mayıs 1936).
22 Diplomat, “Arap, Yahudi Kavgası”, Açık Söz Gazetesi (26 Temmuz 1936).
23 Diplomat, “Filistin’de Araplar ve Yahudiler”, Açık Söz Gazetesi (05 Ağustos 1936).
Page 82 of 322
76 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
kurulmasını sağlamak olduğunu ifade etmektedir.24 “İngiltere Filistin İşini Ele
Aldı” isimli yazısında bölgeye asker sevki ile isyanın bastırılma teşebbüsünün
kısa süreli sonuç verse de zamanla meseleyi tüm Arap coğrafyasına
yayacağını, problemin gelecekte Yahudilere yönelik Arap dünyasında
topyekûn bir karşıtlık doğuracağını söylemektedir.25
Bunlara ilaveten bölgedeki olayların İngilizler nezdinde çözüm arayışına
yönelik çeşitli haberler de gazetelerde yer almaktadır. “İngiltere Filistin’de Nasıl
Bir Siyaset Takip Edecek”26, “Mandalar Komitesi Toplandı”27, “Filistine İngiliz
Ordusu İle Beraber Bir İngiliz Heyeti de Geliyor”28, “İngilizler Filistinde Kat’i Bir
Harekete Geçiyorlar”29 isimli haberler bu kapsamda zikredilebilir.
1936 yılında bölgede yaşanmaya başlayan gelişmelere bağlı olarak Türk
basınında çıkan haber sayısının önemli ölçüde arttığı görülmektedir.
Haberlerin önemli bir kısmı şiddet olaylarıyla ilgili kısa bilgiler aktarmaktadır.
Ancak bu olaylar aktarılırken çoğunlukla şiddetin tek tarafının Araplar olduğu
izlenimi verecek bir üslup kullanıldığı30, her üç tarafın olaylarda etkin şekilde
yer aldığı, hatta toplam kayıplar dikkate alındığında Arapların kayıplarının
diğer iki tarafa göre çok fazla olduğunun dikkate alınmadığı görülmektedir.31
Ancak bazı haberlerde Arap ve Yahudilerden tutuklananların sayıları şiddetin
karşılıklı olduğunu zımnen göstermektedir.32
Çatışmalarla ilgili haberlerin büyük çoğunluğuna üstte bahsettiğimiz üslup
hâkim olmakla birlikte, “Filistin’de Kanlı Kavgaların Sebepleri Nelerdir” isimli
haberde olduğu gibi, bölgedeki krizin çok derin olduğu, yaşanan çatışmalarda
her iki tarafın da rolünün olduğu ve her iki grubun da kendi içlerinde silahlı
birlikler tesis etmek suretiyle yaşanan çatışmalarda rol oynadıklarını işleyen,
yaşananları anlamaya yönelik haberler de basında yer almıştır.33 Bunun bir
diğer örneği olarak “Filistin Mektubu: Yahudilerle Arapların Mücadelesi Ne
Halde?” isimli haberi verebiliriz. İngilizlerin Mısır’dan buraya trenle askeri güç
24 Diplomat, “Araplar, Yahudiler ve İngiltere”, Açık Söz Gazetesi (02 Eylül 1936).
25 Diplomat, “İngiltere Filistin İşini Ele Aldı”, Açık Söz Gazetesi (10 Eylül 1936).
26 Anadolu Gazetesi, “İngiltere Filistin’de Nasıl Bir Siyaset Takip Edecek” (21 Haziran 1936).
27 Anadolu Gazetesi, “Mandalar Komitesi Toplandı” (10 Haziran 1936).
28 Açık Söz Gazetesi, “Filistine İngiliz Ordusu İle Beraber Bir İngiliz Heyeti de Geliyor” (13 Eylül
1936).
29 Açık Söz Gazetesi, “İngilizler Filistinde Kat’i Bir Harekete Geçiyorlar” (09 Eylül 1936).
30 Anadolu Gazetesi, “Filistin’de Başgösteren Kargaşalıklar Devamda”; Anadolu Gazetesi,
“Filistin’de Arap’larla İngiliz Durmadan Çarpışıyorlar” (23 Haziran 1936).
31 Anadolu Gazetesi, “Filistin’de Hadiselerin Kanlı Muhasebesi” (24 Nisan 1936); “1936-1939
Filistin’de Arap isyanı”.
32 Anadolu Gazetesi, “Kudüs’te Hâlâ Kan Dökülüyor” (04 Haziran 1936); Anadolu Gazetesi,
“Yeniden Bir İngiliz İki Arap Öldü” (29 Mayıs 1936).
33 Anadolu Gazetesi, “Filistin’de Kanlı Kavgaların Sebepleri Nelerdir” (02 Mayıs 1936).
Page 83 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 77
naklettikleri, bu esnada Yahudi köyünden trene ateş açıldığını belirten haberde
Filistinlilerin yaptıkları çeşitli gösteriler ve İngilizlerden talepleri sıralanmaktadır.
Bir Yahudi ailesinin Araplar tarafından çatışma ortamından kurtarıldığı da bu
haberde ayrıca yer almaktadır. 34 Bölge ile ilgili haberlerin genel yapısının
Müslüman-Yahudi ilişkilerinin sadece çatışma ve şiddet odaklı olduğu dikkate
alınırsa aslında bölgede iki dinin mensupları arasında sağ duyulu ve insani
yaklaşımların sergilenebildiğini göstermesi açısından bu haberin önemli olduğu
kanaatindeyiz.
Bu yıl yayınlanan haberlerde karşılaştığımız bir bilgi dikkat çekmektedir.
Buna göre 1935 yılında Kudüs’e 59 bin Yahudi muhacirin girdiği ifade
edilmektedir.35 Bu dönemde İngiliz Manda Yönetimi bölgeye yıllık göçü 15-20
bin aralığında tutma kararının realiteye uymadığı görülmektedir. Ayrıca
yaşanan şiddet hadiselerine bağlı olarak Filistin içerisinde çeşitli şehirlerden
Yahudilerin yoğun olduğu Tel Aviv’e göçlerin olduğu görülmekte36, İngiliz
güçlerinin Yahudilerin korunmasına yönelik sert, hatta bin evin bombalanarak
yıkılması gibi şiddet içerikli tedbirler aldıkları belirtilmektedir.37
“Arapların Beyannamesi – İngiliz Komiserin İstifasından Bahsediliyor”
başlıklı haberde bölgedeki resmi güvenlik güçlerinin sayıları verilmektedir.
Buna göre 728 İngiliz, 1540 Arap ve 461 Yahudi olmak üzere toplam 2799
polisin bulunduğu görülmektedir. Haberde ayrıca şiddet olaylarına kalkışan
Arapların bölgeye Yahudi göçünün durdurulmasını istediklerinden de
bahsedilmektedir.38
Bu yılın haberleri arasında dikkat çeken bir başka değerlendirme Filistin’de
çatışmalarda Arapların kullandığı silahların önemli bir kısmının I. Dünya
Savaşı döneminde Osmanlıya karşı kullanılmak üzere Lavrence tarafından
Araplara dağıtılan silahlar olduğudur.39
Bütün bu haberler bir tarafa yıl içerisinde “Diplomat” müstear ismi ile
kaleme alınan yazıların meseleyi objektif bir şekilde tahlil etmeye çalıştığı,
şiddet olaylarında Yahudilerin de rolünün olduğuna açıkça değinerek
haberlerde genelde yer almayan bir şekilde görüşlerini beyan etmektedir.
İngilizlerin almaya başladıkları askeri tedbirlerin zamanla problemi tüm bölgeye
34 Anadolu Gazetesi, “Filistin Mektubu: Yahudilerle Arapların Mücadelesi Ne Halde?” (26 Mayıs
1936).
35 Anadolu Gazetesi, “Kudüs’te Kaçak Girecek Muhacirler Cezalandırılacak” (2 2.Kanun 1936).
36 Anadolu Gazetesi, “Filistin’de Çarpışmalar Devam Ediyor” (25 Nisan 1936).
37 Anadolu Gazetesi, “Filistin’de Vaziyet” (28 Haziran 1936); Ayrıca bkz. Anadolu Gazetesi,
“Kudüs’te Vaziyet” (09 Haziran 1936).
38 Anadolu Gazetesi, “Arapların Beyannamesi - İngiliz Komiserin İstifasından Bahsediliyor” (02
Haziran 1936).
39 Açık Söz Gazetesi, “Lavrens’in Araplara Verdiği Silahlar” (14 Eylül 1936).
Page 84 of 322
78 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
yayma ve Arap dünyasında Yahudilere yönelik toplu bir karşıtlık doğurma
ihtimalinden bahsetmesi de Müslüman-Yahudi ilişkilerinin serüveni bağlamında
kıymetlidir.
3. 1937 Yılı Haberleri
Bu yılın ilk altı ayında 26, ikinci altı ayında 92 olmak üzere toplam 118
haber yayınlanmıştır. Haberler önceki yıllarda olduğu gibi büyük oranda
bölgedeki şiddet olaylarından bahsetmekte ve bir ya da birkaç cümleden
oluşmaktadır.40 Kısa haberlerin yanı sıra bölgedeki çatışmaları41 ve buna
mukabil İngiliz yönetiminin aldığı tedbirleri42 daha geniş ölçüde ayrıntılarıyla
ele alan haberler de rastlanmaktadır.
Daha önceki yıllardaki haberler vesilesi ile değindiğimiz bir yaklaşımın bu
yıla ait haberlerde de devam ettiği görülmektedir. Bu bağlamda bölgede
yaşanan karşılıklı çatışmalarda sorumluluğun tek bir tarafa tevcih edilmesi
“Yahudi Düşmanlığı”43, “Araplar Yahudileri Öldürüyor”44, “Filistinde Yahudilere
Rahat Yok”45 gibi haberlerde yine karşımıza çıkmaktadır. Ancak “Filistin’de
Şiddete Karşı Suikastlar Artıyor” isimli haberde bölgede 800 bin Arap’ın
yaşadığı ve hepsinin asi olduğunun ifade edilmesi dikkat çekicidir.46 Bu
yaklaşımın yanı sıra bir ya da birkaç cümle ile de olsa bazı haberlerde
Yahudilerin de şiddet olaylarına karıştıklarını belirten bazı haberler
yayınlanmıştır.47
Bu yılın en önemli haber başlıklarından birisini de Filistin meselesinin siyasi
çözümüne dair ileri sürülen Filistin’in taksimi konusudur. İngiliz mahfillerinde
dillendirilen bu öneriye48 tarafların tepkileri hakkında çeşitli haberler yer
almaktadır.49 Bu bağlamda özellikle Arap dünyasında Filistin’in taksimi
40 Bu yıl yayınlanan haberler arasında üç cümleyi geçmeyen haber sayısı 41’dir.
41 Son Posta Gazetesi, “Filistinde Şiddete Karşı Suikastlar Artıyor” (20 SonTeşrin 1937); Son
Posta Gazetesi, “Filistinde Kanlı Hadiseler Oluyor” (21 llkTeşrin 1937); Son Posta Gazetesi,
“Filistin’de Karışıklıklar” (07 Eylül 1937).
42 Son Posta Gazetesi, “İngiltere Filistinde Yeni Askeri Tedbirler Aldı” (12 Temmuz 1937).
43 Açık Söz Gazetesi, “Yahudi Düşmanlığı” (12 Şubat 1937).
44 Açık Söz Gazetesi, “Araplar Yahudileri Öldürüyor” (16 Mart 1937).
45 Açık Söz Gazetesi, “Filistinde Yahudilere Rahat Yok” (08 Nisan 1937).
46 Son Posta Gazetesi, “Filistinde Şiddete Karşı Suikastlar Artıyor”.
47 Son Posta Gazetesi, “Filistin’de Karışıklıklar”; Açık Söz Gazetesi, “Yahudiler de Arapları
Öldürmeye Başladılar” (16 Şubat 1937).
48 Son Posta Gazetesi, “Filistin Nihayet Parçalanıyor” (08 Temmuz 1937).
49 Son Posta Gazetesi, “Yahudiler Filistinin Taksim Edilmemesi İçin Dua Ettiler” (09 Temmuz
1937); Son Posta Gazetesi, “Araplar Filistinin Taksimine Razı Olmuyorlar” (13 Temmuz 1937).
Page 85 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 79
konusunu görüşmek için toplanması planlanan bir Arap Kongresi haberlerde
yer almaktadır.50
Bu yıl içerisinde bölge ile ilgili çok farklı konularda haberlerle
karşılaşılmaktadır. Örneğin Filistin Müftüsünün çeşitli teşebbüsler için ortadan
kaybolması bağlamında bazı değerlendirmeler yapıldığı görülmektedir.
“Filistin’den Kaçan Müftü Suriye Yolu İle Türkiye’ye Geliyormuş” başlıklı
haberde müftünün Türkiye’ye gelmeyi ve Mustafa Kemal Atatürk’ten yardım
istemeyi planladığından bahsedilmekte ancak ayrıntı verilmemektedir.51
“Filistin’de Karışıklıkların Önü Bir Türlü Alınamıyor” başlıklı haberde Hint
Müslümanlarının bir kongre toplayarak Filistin’deki durumu incelemek için
bölgeye bir heyet göndererek Araplara destek kararlarından
bahsedilmektedir.52 Ancak bu heyetin teşekkül edip etmediği ya da Hint
Müslümanlarının Filistin’e yönelik desteğinin mahiyeti hakkında başka habere
rastlanılmamıştır. Bunun yanı sıra Filistin Araplarının kendi mücadelelerini
anlatmak için bir heyet oluşturarak bu heyeti Balkan ülkelerine gönderdiklerini
ve heyetin İstanbul’da konaklaması vesilesiyle bir gazeteciyle yaptıkları
mülakata yer verdikleri de görülmektedir.53 Bu heyette yer alanlardan birisinin
Kudüs Ortodoks Kilisesi Papazı Huri olması ayrıca değerlendirilecektir. Ayrıca
“İbnussuut Filistin Hududuna Asker Yığdı” haberi54 de dikkate alındığında
Filistin’de başlayan çatışma ortamının coğrafyanın dışını da etkilediği ve
Müslüman-Yahudi ilişkilerindeki genel havanın gerginleşmesine yönelik etkide
bulunduğu görülmektedir.
Bu yılın en büyük farkı daha önceki yıllara nazaran konuya yönelik çeşitli
köşe yazılarının bizzat gazetecilerin adıyla yayınlanmış olmasıdır. Bu
bağlamda gazeteci Çetin Emeç’in babası Selim Ragıp Emeç, Ahmet Şükrü
Esmer ve Muhittin Birgen’in gazetelerde çeşitli köşe yazıları çıkmıştır.
Diplomat müstear isimli gazetecinin bu yıl da konumuz ile ilgili köşe yazısı
vardır.
Selim Ragıp Emeç’in “Filistinin Taksimi Fikri ve İtalyanlar”55, “Filistinin
Taksimi ve İtalya”56, “Filistin Meselesi Mandalar Komisyonunda”57, “Filistin’in
50 Son Posta Gazetesi, “Filistin Davası İçin Şam’da Bir Kongre Toplanıyor” (01 Eylül 1937); Son
Posta Gazetesi, “Suriyeliler Büyük Arap Kongresine Hazır” (05 Eylül 1937).
51 Son Posta Gazetesi, “Filistinden Kaçan Müftü Suriye Yolu İle Türkiye’ye Geliyormuş” (23
İlkTeşrin 1937).
52 Son Posta Gazetesi, “Filistin’de Karışıklıkların Önü Bir Türlü Alınamıyor” (22 llkTeşrin 1937).
53 Son Posta Gazetesi, “Filistin Arapları Namına Bir Hey’et Balkanlarda” (08 Eylül 1937).
54 Son Posta Gazetesi, “İbnissuut Filistin Hududuna Asker Yığdı” (17 İlkTeşrin 1937).
55 Selim Ragıp Emeç, “Filistin’in Taksimi Fikri ve İtalyanlar”, Son Posta Gazetesi (18 Temmuz
1937); Benzer bir değerlendirme haberi için ayrıca bkz. Son Posta Gazetesi, “Filistin Meselesinde
İtalyanın Parmağı Var mı?” (13 llkTeşrin 1937).
56 Selim Ragıp Emeç, “Filistinin Taksimi ve İtalya”, Son Posta Gazetesi (23 Temmuz 1937).
Page 86 of 322
80 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Taksimi Projesi Şimdilik Suya Düşüyor Gibi”58 isimli köşe yazılarında Filistin
meselesini ele aldığı, birkaç köşe yazısını Filistin’in taksim edilmesi ve İtalya
bağlamında değerlendirmeye ayırdığı görülmektedir. Emeç “Arap
Memleketlerindeki Yeni Kaynaşmalar” isimli makalesinde ise yukarıda
bahsedilen Arap Kongresinden bahsetmektedir.59 Diplomat müstear ismiyle
çıkan “Araplar-Yahudiler” isimli köşe yazısında da bu kongre ile ilgili
değerlendirmeler vardır.60 Muhittin Birgen’in “Arap Aleminde Mühim Bir
Hareket”61 isimli makalesinde Arap dünyasındaki siyasi hareketlilikten
bahsetmektedir. Ahmet Şükrü Esmer’in “Filistin Yine Karışıyor” isimli
makalesi62 Peel Komisyonu’nun bölgedeki faaliyetleri ve beklenen raporun
mahiyeti ile ilgili değerlendirmeler yaparken, “Arap Birliği” isimli makalesinde63
ise böyle bir birliğin doğmaya başladığından ve bunda İngilizlerin Filistin
politikasının önemli rolü olduğundan bahsetmektedir. Bu makalelere ilaveten
“Filistin Meselesinin İçyüzü Nedir” isimli yazıda İngiltere açısından konunun
petrol ve Hindistan ile bağlantı kurulması açısından önemi değerlendirilmekte,
İngiltere’nin Irak petrollerini Akdeniz’e taşıyacak iki boru hattı inşa edeceği,
bunların birisi Hayfa diğerinin ise Yafa limanına ulaşacağından
bahsedilmektedir.64
Müslüman-Yahudi ilişkileri açısından bu yıl basına yansıyan haberleri
değerlendirdiğimizde Filistin’deki çatışma ortamının her geçen gün daha da
şiddetlendiği ve çoğu Arap ülkesinin gündemine girmesi ile problemin bölgeye
yayıldığı görülmektedir. Meselenin siyasi çözümü için İngilizler tarafından
ortaya atılan önerilerin tarafları tatmin etmemesi krizi derinleştirmektedir. Hint
Müslümanlarının bölgeye ilgisi ve desteği ile ilgili haber uzak coğrafyalardaki
İslam toplumlarının da Filistin problemini gündemlerine alması anlamı
taşımaktadır.
Filistin’de yaşananları Balkan ülkelerine anlatmak için Filistin Arap Birliği
Komitesi Genel Sekreteri ile Kudüs Ortodoks Kilisesi Papazından oluşan iki
kişilik heyetin Ortodoks Balkan coğrafyasına gidiyor olması, Hıristiyanların
bölgede yaşanan çatışma ortamında Müslümanların yanında aktif olarak yer
57 Selim Ragıp Emeç, “Filistin Meselesi Mandalar Komisyonunda”, Son Posta Gazetesi (10
Ağustos 1937).
58 Selim Ragıp Emeç, “Filistin’in Taksimi Projesi Şimdilik Suya Düşüyor Gibi”, Son Posta Gazetesi
(22 Ağustos 1937).
59 Selim Ragıp Emeç, “Arap Memleketlerindeki Yeni Kaynaşmalar”, Son Posta Gazetesi (lkTeşrin
1937).
60 Diplomat, “Araplar-Yahudiler”, Açık Söz Gazetesi (6 2.Kanun 1937).
61 Muhittin Birgen, “Arap Aleminde Mühim Bir Hareket”, Son Posta Gazetesi (1 IlkTeşrin 1937).
62 Ahmet Şükrü Esmer, “Filistin Yine Karışıyor”, Açık Söz Gazetesi (11 Mart 1937).
63 Ahmet Şükrü Esmer, “Arap Birliği”, Açık Söz Gazetesi (21 Şubat 1937).
64 Son Posta Gazetesi, “Filistin Meselesinin İçyüzü Nedir?” (24 İlkTeşrin 1937).
Page 87 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 81
aldığını göstermesi açısından son derece önem arz etmektedir. Zira
Hıristiyanlık ve Yahudiliğin tarih boyu çeşitli coğrafyalarda yaşadıkları teolojik
ve siyasi problemlerin Kudüs Ortodoks Kilisesinin bu tutumunda etkili olması
kuvvetle muhtemeldir.
4. 1938 Yılı Haberleri
Bu yıl içinde gazetelerde büyük çoğunluğu birkaç cümleden oluşan 127
haber yer almıştır. Haberler daha önceki yıllarda olduğu gibi büyük oranda
bölgede yaşanan şiddet olaylarıyla ve İngiliz yönetiminin aldığı tedbirlerle
ilgilidir. Bu arada geçmiş yıllarda çokça örneklerini verdiğimiz şiddet
haberlerinden farklı hadiselerle de karşılaşılmaktadır. Her iki taraftan idam
edilenlerle ilgili haberler65, açlık grevleri66, Filistin köylerine yönelik Arap
milislerinin saldırıları67, Arap kahvelerine Yahudi saldırısı68, Yahudilerin silahlı
mücadele için yaptıklarını gösteren haberleri69 örnek olarak zikredebiliriz.
Ayrıca İtalya’nın Libya’da Filistin İçin gönüllü topladığı, ancak halkın İspanya İç
Savaşına gönderilmekten korktuğundan çağrıya mesafeli yaklaştığı haberi70 ile
bölgedeki tüm şiddet hadiselerine rağmen Yahudilerin İngiliz askerlerin
koruması altında sinema seyrettiği haberi71 Yahudilerin İngiliz korumasında
hayatı normal akışında yaşamaya çalıştıklarını göstermesi açısından dikkat
çekmektedir.
Son derece nadir görülen durumlardan birisi olan bölge ile ilgili haberlerin
gazete manşetlerinde yer almasının bir örneği ile karşılaştık. “Filistin’in Dörtte
Üçü Araplarda” ifadesi Ulus Gazetesinin 12 İlkTeşrin 1938 tarihli manşetini
oluşturmaktadır.72
Müslüman Yahudi ilişkileri bağlamında farklı yorumlar yapmaya imkân
tanıyan bazı haberlere de rastlanılmıştır. Bölgede yaşananlardan hareketle
tüm Filistinlilerin Yahudilere karşı şiddet eylemleri içerisinde yer aldıkları
düşünülmemelidir. Araplardan yapılan mücadeleyi desteklemeyen ve bu
mücadele içerisinde yer almayanların bizzat Araplar tarafından hedef
alındıkları ile ilgili haberler bu durumu ortaya çıkarmaktadır.73
65 Ulus Gazetesi, “Filistin’de Üç Arap Tethişçi İdam Edildi” (26 IlkTeşrin 1938); Ulus Gazetesi,
“İdam Edilen Yahudi’nin Cenaze Merasimi” (01 Temmuz 1938).
66 Ulus Gazetesi, “Filistin’de Açlık Grevi Yapan Dört Arap Öldü” (01 Mayıs 1938).
67 Ulus Gazetesi, “Filistin Tedhişçileri Arap Köylerinde Tecavüzü Artırdı” (20 Haziran 1938).
68 Ulus Gazetesi, “Filistin’de Arap Kahve ve Mağazalarına Taarruz” (23 Nisan 1938).
69 Ulus Gazetesi, “Filistin’de Çarpışmalar” (17 Ağustos 1938).
70 Ulus Gazetesi, “İtalya Filistin İçin Gönüllü Topluyormuş” (Şubat 1938).
71 Ulus Gazetesi, “Yahudiler Polisin Muhafazası Altında Sinema Seyrediyorlar” (21 Temmuz 1938).
72 Ulus Gazetesi, “Filistin’in Dörtte Üçü Araplarda” (12 IlkTeşrin 1938).
73 Ulus Gazetesi, “Filistin Tedhişçileri Arap Köylerinde Tecavüzü Artırdı”; Ulus Gazetesi, “Yirmi
Kişiyi İdam Ettiler” (08 Eylül 1938).
There was a problem loading this page.
Page 89 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 83
yapılan düzenlemelere örnekler verilmekte, Avrupa ülkelerinin istemediği
Yahudilerin gidebileceği tek yerin Filistin olduğu, ancak buranın kapasitesi ve
çeşitli zorlukları olduğunu ifade etmektedir.81
Tercüme makalelerin en dikkat çekicilerinden birisi Bernar Savinyi’nin La
Tribün de Nasyon’da yazdığı “Filistin’de Arap Yahudi Kavgası” isimli köşe
yazısıdır. Yahudilerin de şiddet eylemlerinde bulunduğunu, sadece savunma
değil saldırı eylemleri de düzenlediklerini ifade eden yazı Filistin’de nüfus
olarak Araplar üstün olsa da pek çok sahada Yahudilerin çok daha güçlü
olduğu, İngilizlerin bölgeyi terk etmesinin düşünülmediği, ancak bölgedeki
İngiliz güçlerinin silahlı iki grupla baş edecek sayıda olmadığını ifade ettikten
sonra iki milletin ayrı devletler olarak değil de karışık yaşamasının çözüm
olabileceğini ileri sürmektedir.82
5. 1939 Yılı Haberleri
Bu yıl içinde gazetelerde 86 haber yer almıştır. Arap İsyanının sona ermesi
ile gazetelerde Filistin ile ilgili haber sayısı dikkat çekici oranda düşmektedir.
Yılın ikinci yarısında sadece 13 haber gazetelerde yer almıştır. Bölgede
yıllardır yaşanan şiddet olaylarıyla ilgili haberlerin83 yanı sıra Filistin
meselesine yönelik siyasi çözüm çabaları kapsamında İngiltere’deki Filistin
Konferansı84, Filistin’in bölünmesi meselesi85, Beyaz Kitap olarak bilinen
çözüm önerisi ve buna yönelik tepkiler86, Filistin’de artan Yahudi Protestoları87
bu yılın temel haberlerini oluşturmaktadır. Bu protestolar arasında en dikkat
çekenlerden bir tanesi kocaları hapse atılan otuz Yahudi kadının açlık grevi
yapmasını anlatan haberdir.88
Yıl içerisinde II. Dünya Savaşının çıktığı dikkate alındığında hem İngiliz
ordusu için savaş hazırlıkları hem de bölgede olası savaş için hazırlıklar
yapıldığı haberleri basında yer almıştır. Yahudi ve Arapların İngiliz ordusuna
81 Röne Gast, “Bütün Dünyada 16.651.000 Yahudi Yaşıyor”, Ulus Gazetesi (09 Eylül 1938).
82 Bernar Savinyi, “Filistin’de Arap Yahudi Kavgası”, Ulus Gazetesi (06 Temmuz 1938).
83 Akşam Gazetesi, “Hayfa’da 40 Arap Öldü, 45 Arap Yaralandı” (21 Haziran 1939).
84 Akşam Gazetesi, “Filistin Konferansı” (5 Şubat 1939); Akşam Gazetesi, “Filistin Konferansı” (17
Şubat 1939).
85 Akşam Gazetesi, “Avam Kamarası Filistin Hakkındaki Hal Suretini Kabul Etti” (25 Mayıs 1939).
86 Akşam Gazetesi, “Filistin Hakkında Uzlaşma Zemini Bulunuyor mu?” (09 Mart 1939); Akşam
Gazetesi, “Filistin Konferansı Akim Kaldı” (18 Mart 1939).
87 Akşam Gazetesi, “Filistin Yahudileri Yardım İstiyorlar” (01 Mart 1939); Vakit Gazetesi,
“İngilizlerin Yahudiler Hakkında Kararı Şiddetle Protesto Ediliyor” (17 Temmuz 1939).
88 Vakit Gazetesi, “Gandi Gibi Otuz Yahudi Kadını Açlık Grevi Yapıyor” (03 Ağustos 1939).
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
Page 98 of 322
92 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Son Posta Gazetesi. “Filistin Meselesinde İtalyanın Parmağı Var mı?”
(lkTeşrin 1937).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/son%20posta/son%20posta_193
7/son%20posta_1937_birincitesrin_/son%20posta_1937_birincitesrin_13_.pdf
Son Posta Gazetesi. “Filistin Meselesinin İçyüzü Nedir?” (lkTeşrin 1937).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/son%20posta/son%20posta_193
7/son%20posta_1937_birincitesrin_/son%20posta_1937_birincitesrin_24_.pdf
Son Posta Gazetesi. “Filistin Nihayet Parçalanıyor” (08 Temmuz 1937).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/son%20posta/son%20posta_193
7/son%20posta_1937_temmuz_/son%20posta_1937_temmuz_8_.pdf
Ulus Gazetesi. “Filistin Tedhişçileri Arap Köylerinde Tecavüzü Artırdı” (20
Haziran 1938).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/ulus/ulus_1938/ulus_1938_hazir
an_/ulus_1938_haziran_20_.pdf
Anadolu Gazetesi. “Filistin Vaziyeti Gittikçe Vahimleşiyor” (11 Haziran
1936).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/anadolu/anadolu_1936/anadolu_
1936_haziran_/anadolu_1936_haziran_11_.pdf
Akşam Gazetesi. “Filistin Yahudileri Yardım İstiyorlar” (01 Mart 1939).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/aksam/aksam_1939/aksam_193
9_mart_/aksam_1939_mart_1_.pdf
Ulus Gazetesi. “Filistin’de Açlık Grevi Yapan Dört Arap Öldü” (01 Mayıs
1938).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/ulus/ulus_1938/ulus_1938_mayi
s_/ulus_1938_mayis_1_.pdf
Ulus Gazetesi. “Filistin’de Arap Kahve ve Mağazalarına Taarruz” (23 Nisan
1938).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/ulus/ulus_1938/ulus_1938_nisan
_/ulus_1938_nisan_23_.pdf
Vakit Gazetesi. “Filistinde Arap ve Yahudilerden Gönüllü Yazılanlar 60000
Kişiyi Buldu” (IlkTeşrin 1939).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1939/vakit_1939_birin
citesrin_/vakit_1939_birincitesrin_16_.pdf
Anadolu Gazetesi. “Filistin’de Arap’larla İngiliz Durmadan Çarpışıyorlar” (23
Haziran 1936).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/anadolu/anadolu_1936/anadolu_
1936_haziran_/anadolu_1936_haziran_23_.pdf
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
Page 100 of 322
94 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Ulus Gazetesi. “Filistin’de Üç Arap Tethişçi İdam Edildi” (IlkTeşrin 1938).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/ulus/ulus_1938/ulus_1938_ilktes
rin_/ulus_1938_ilktesrin_26_.pdf
Anadolu Gazetesi. “Filistin’de Vaziyet” (28 Haziran 1936).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/anadolu/anadolu_1936/anadolu_
1936_haziran_/anadolu_1936_haziran_28_.pdf
Açık Söz Gazetesi. “Filistinde Yahudilere Rahat Yok” (08 Nisan 1937).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/acik%20soz/acik%20soz_1937/a
cik%20soz_1937_nisan_/acik%20soz_1937_nisan_8_.pdf
Anadolu Gazetesi. “Filistin’de Yeni Bir Lavrens” (30 Haziran 1936).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/anadolu/anadolu_1936/anadolu_
1936_haziran_/anadolu_1936_haziran_30_.pdf
Vakit Gazetesi. “Filistin’deki Yahudiler Harbe Hazırlanıyor” (12 Eylül 1939).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1939/vakit_1939_eylu
l_/vakit_1939_eylul_12_.pdf
Son Posta Gazetesi. “Filistinden Kaçan Müftü Suriye Yolu İle Türkiye’ye
Geliyormuş” (lkTeşrin 1937).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/son%20posta/son%20posta_193
7/son%20posta_1937_birincitesrin_/son%20posta_1937_birincitesrin_23_.pdf
Cumhuriyet Gazetesi. “Filistine Giden Yahudiler” (30 Mart 1935).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/cumhuriyet//cumhuriyet_1935/cu
mhuriyet_1935_mart_/cumhuriyet_1935_mart_30_.pdf
Açık Söz Gazetesi. “Filistine İngiliz Ordusu İle Beraber Bir İngiliz Heyeti de
Geliyor” (13 Eylül 1936).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/acik%20soz/acik%20soz_1936/a
cik%20soz_1936_eylul_/acik%20soz_1936_eylul_13_.pdf
Ulus Gazetesi. “Filistin’in Dörtte Üçü Araplarda” (lkTeşrin 1938).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/ulus/ulus_1938/ulus_1938_ilktes
rin_/ulus_1938_ilktesrin_12_.pdf
Vakit Gazetesi. “Gandi Gibi Otuz Yahudi Kadını Açlık Grevi Yapıyor” (03
Ağustos 1939).
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1939/vakit_1939_agu
stos_/vakit_1939_agustos_3_.pdf
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/. “Gazetelerden Tarihe
Bakış”. İstanbul Üniversitesi Kütüphane Ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı.
Erişim 05 Aralık 2020. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/
Akşam Gazetesi. “Hayfa’da 40 Arap Öldü, 45 Arap Yaralandı” (21 Haziran
1939).
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
Page 119 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 113
45. Çift bağlantılı kelimeler.
Ağaç ve odun anlamına gelen עץ kelimesi Arapçada iki yakın sesli
kelimeyle benzerlik gösterir. Birincisi Türkçede de kullanılan asâ (عصا (
kelimesidir. Diğerinde ise ses sertleşmeleri eşliğinde tür ve cins arasındaki
geçişler gözlenebilir. Arapçada mersin ağacı anlamındaki آس İbranicede
sesteki sertleşmeyle (t ziyadesi) birlikte mutlak anlamda ağaç anlamına
.עץ gelmektedir
46. Şeddenin hazfiyle birlikte “he” הsesi ziyadesi ve orta düzeyde anlam
bağlantısı.
שדהtarla anlamındaki bu kelime sınırları çevrili alan anlamıyla سد) set
çekme, kapama, sınırlama) kelimesiyle orta düzeyde ilintilidir.
47. Lafız aynı olmakla birlikte uzak bağlantılı anlamlar.
İbranicedeki נתן kelimesi birden fazla anlama gelmektedir: Vermek, yer,
yerleştirmek, koymak. Bu kelime bir yerde uzun süre kalıp bozulmak anlamına
نتن kelimesini çağrıştırmaktadır.
48. Sessizler arası değişim.
טוב kelimesi iyi, güzel anlamıyla Arapçada طيب طاب şeklinde kullanılır.
49. Kök anlamda birleşen fakat ikincil anlamın kullanım ağırlığında farklılık
bulunan kelimeler.
Arapçadaki جدل kelimesi mücadele anlamı yanında mücadelede belirleyici
olabilen fiziki ve aletsel yan anlamları da içerir. İbranicede bu kelime karşımıza
büyük anlamında גדול şeklinde kullanılır.
50. Arapçada kelime sonundaki “be” sesi telaffuzda zor geldiği için
İbranicede hazfedilmiş olabilir.
לָּועּשׁ tilki anlamındaki bu kelime Arapçada “be” sesiyle ب ثعل şeklindedir.
Nitekim bu tür kelimeler Türkçeye geçtiklerinde de sertleşip “p” sesine
dönüşebilirler Ör: Beytüşşebap).
51. Çift anlamlı Kur’ân kelimeleri.
רע İbranicede çok anlamlı bir kelimedir. Öne çıkan anlam “kötü” olmakla
birlikte “arkadaş” anlamı da vardır. “Raanu (Mutlu olduk)” anlamıyla çekimli hali
de son bir ihtimal olarak değerlendirilebilir. Bilindiği üzere “â” medleri
İbranicede “o” sesine dönüşmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Peygamber
dönemindeki Yahudilerin konuşmalarında kelime ve cümle tahrifleri sadedinde
mezkûr kelime öne çıkarılmıştır.98
98 En-Nisâ; 4,46.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
Page 122 of 322
116 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
صمد kelimesi İbranicede İblîs, imha etmek, kökünü kazımak, mahvetmek,
yıkmak שמד kelimesini çağrıştırmaktadır.
68. Tamamen aynı olan kelimelerin sayısı oldukça fazladır.
Geçmek anlamındaki עבר ve عبر ;örtmek anlamındaki ستر ve שתר her iki
dilde de tamamen aynıdır.
69. Arapçadaki şe sesinin ze sesine dönüşmesi.
Doğmak (güneş doğması) anlamında זרח ve شرق kelimelerinde bu durum
görülebilir.
70. Arapçadaki “kâf” harfinin İbranicede- yazımda kalın telaffuzda hırıltılı -
he חsesine dönüşmesi.
Doğmak (güneş doğması) anlamında זרח ve شرق kelimelerinde bu durum
görülebilir.
71. Anlam ilgisi olan zıt anlamlar.
Arapçada حنف kelimesi iyiliğe meyil ve hanif dinden ve musluk anlamındaki
حنفية kelimesinden hatırlanacağı üzere temizlik ve paklık anlamları olan olumlu
bir kelimedir. Ancak İbranicede חנף şekliyle kirlenmişliği (yalaka, yaltakçı, daha
seyrek olarak ikiyüzlü, kötü yürekli, günahkâr) anlatır. Buradan belki kir ve
musluk arasındaki anlam kayması (kirden temizliğin esası olan suyun mecrâsı)
veya Arap gramerindeki ifadesiyle “izâle” etken olmuş olabilir.
72. Aynı sıralamadaki tek harf farkı olan kelimelerin aynı anlamı ifade
etmesi.
נחם ve ندم pişmanlık anlamındadır. Görüldüğü üzere tek fark orta harflerdeki
değişikliktir.
73. Arapçayla hem zıt hem aynı anlamı olan İbranice kelimeler.
İbranice נכר kelimesi hem tanınan/makbul ve hem de
tanınmayan/yadırganan anlamlarına gelir. Arapçada ise نكر kelimesinde ikinci
anlam söz konusudur.
74. “P”e ve “be” sesleri arasındaki geçiş.
Arapçadaki bazı “be” sesleri İbranicede “pe” olarak gözükebilir. Zorluk, sıra
dışı durum anlamındaki פלה kelimesi Arapçada hemen hemen بالء kelimesiyle
karşılanır.
75. Arapçada kelimenin asli illetli harfi İbranicedeki gözükmeyebilir.
İyi ve hoş olmak anlamlarıyla يطيب طاب ve emir halindeki طب kelimesi
İbranicede בֹט şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
76. Peltek se sesinin pe ve se sesine dönüşmesi
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
Page 125 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 119
Kaynakça
Abdurrahman Mer’î, ed-Dehîlu’l-İbrî fi’l-Lisâni’l-Filistinî, Kitâb-Dirâsât, 2013.
Edward Lipinski, Semitic languages: outline of a comparative grammar.
Leuven: Peeters, 1997.
Gotthelf Bergstrasser, Samî Diller Tarihî (Sad. Hulusi Kılıç-Eyyüp
Tanrıverdi) Anka Yayınları, İstanbul 2006
Hans Wehr, A Dictionary of Modern Written Arabic, Fourth edition.
Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1974.
Mahmud Keyyal, et-Tedâhulu’l-Luğavî el-İbrî fi’l-Edebi’l-Filistinî el-Mehallî,
El-Mecelle, Mecmau’l-Lugati’l-Arabiyye, Hayfa, sayı 1 yıl 2010, ss. 167-186.
Muhammed Atıyye el-Ebraşi, el-Adabu’s-Samiyye, Daru İhyau’l-Kutubi’l- Arabiyye, Kahire 1946.
Ribhî Kemal, Durusu’l-Lugari’l-lbriyye, Daru’l-İlm li’l-Melayîn, Beyrut 1992.
Walter Baumgartner, & Ludwig Koehler, Ludwig. The Hebrew and Aramaic
Lexicon of the Old Testament. Leiden: Brill, 2000.
2013 فاروق مواسي البديل من العربية كلمات عربية مقترحة أللفاظ عبرية شائعة ّ مكتبة كل شيء – حيفا
https://context.reverso.net/translation/
https://raseef22.com/culture/2016/12/22
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
Page 127 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 121
- THE IMMIGRATION TO JERUSALEM BY SHLOMO AND YITZHAK
HATIM, MEMBERS OF THE JEWISH ELITE IN THE ISTANBUL
COMMUNITY IN THE FIRST HALF OF THE 19TH CENTURY
Leah BORNSTEIN-MAKOVETSKY
Prof. Dr., History of the Jewish People in the Modern Age, Israel Heritage Department,
Ariel University, Israel
Prof.Dr., Modern Çağ Yahudi Halkı Tarihi, İsrail Kalıtı Bölümü, Ariel Üniversitesi, İsrail
https://orcid.org/0000-0002-6722-IDO
<leama@ariel.ac.il> <rivmak1@walla.co.il>
Full Text
Abstract: The purpose of the lecture is to outline the economic and leadership
activities in Istanbul and Jerusalem of Rabbi Shlomo Hatim and his son Yitzhak,
members of the Jewish elite in Istanbul. Each of the two settled in Jerusalem in his old
age, nearly forty years apart, during a period of political and economic decline of the
Jewish community in Istanbul. The research is based on information drawn from many
and varied documents, such as letters, Responsa, obituaries, gravestones, and
certificates of the Levant company.
Shlomo and Yitzhak Hatim worked during the period of the downfall of the
"Committee of Officials of the Land of Israel in Istanbul", an organization of wealthy
families in the city that cared for the Jews of the Land of Israel. The golden age of the
committee was in the 18th century. The committee ceased to operate in 1867. The
activities of Shlomo and Yitzhak Hatim in Istanbul was greatly weakened because of
the execution of extremely wealthy leaders in the community during the years 1808-
1826.
Following the decline and fall of the community's leaders, there was at the same
time a real decline in the financial activity of the Committee of Officials of the Land of
Israel in Istanbul.
The lecture discusses mainly the business and leadership activities of Shlomo and
Yitzhak Hatim in Istanbul. Shlomo probably immigrated to Jerusalem in 1806 and died
in 1819, and his son immigrated only in 1840, two months before his death. Both
personalities were highly esteemed by rabbis of their time. We will learn about their
relation to Jerusalem problems that arose at that time. It seems that their wealth that
they made in the trade in Istanbul also contributed to their influence. The lecture shows
that in parallel with their aliyah, there were aliyahs of other rich people from Istanbul to
Jerusalem. The article also shows the significance of the role of "official" played by
Yitzhak Hatim. Shlomo and Yizhak appear to have had ties to the Ottoman authorities
in Istanbul, and it seems that Yitzhak Hatim in particular, who was close to Carmona
before his execution, has been weaving these ties for years. It remains to discover the
nature of these ties.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
Page 137 of 322
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2020
Bildiri ve Öz Kitabı 131
MODERN LÜBNAN’DA YAHUDİLER
Mehmet ÇELİK
Dr. Öğr. Üy., Tarih Bölümü, Edebiyat Fakültesi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi,
Karaman, Türkiye
Asst. Prof. Dr., Department of History, Faculty of Art, Karamanoğlu Mehmetbey University,
Karaman, Türkey
https://orcid.org/0000-0001-5289-8412
<mehmetcelik@kmu.edu.tr>
Öz: Modern Lübnan’da "Lübnanlı Yahudiler" olarak tasvir edilen, Lübnan
Anayasasındaki 18 dini gruptan biri olarak tanınan ve Lübnan Anayasası’nın
dokuzuncu maddesi ile de güvence altına alınan Yahudilerin Lübnan’daki tarihi varlığı
18.yüzyıl başlarına dayanmaktadır. Lübnan’daki Şuf (الشوف (bölgesine göç eden ve
Endülüs Yahudi’si olarak bilinen bu grup, buradaki Deyr’ül Kamer (القمر دير (köyü ve
çevresine yerleşmiştir. Beyrut Vilayet salnamelerine göre; 1894’de 1.801, 1900’da
1.908, 1909’da 2.784, 1914’da 3.431 ve Lübnan’daki 1932 nüfus sayımına göre de
3.500 civarında bir nüfusa sahip olmuşlardır. 20. yüzyılın başlarında Sayda ve
Trablusşam şehirlerine; Beyrut’un ticaret merkezi haline gelmesiyle de Beyrut
merkezde bulunan Vadi el Yahud, Yahudiler Vadisi veya Yahudi mahallesi olarak
anılan Vadi Ebu Cemil (جميل ابو وادي‘(e yerleşmişlerdir. Zamanla Hamra (الحمرا (ve
Clémenceau (klɛmənsoʊ) mahallelerinde ikamet eden Yahudiler, 1948'de İsrail’in
kurulması, Arap-İsrail savaşları ve Lübnan İç Savaşları ile birlikte Lübnan’dan göç
etmeye başlamışlardır. 1967 Altı Gün Savaşı’nın ardından Lübnan’daki Yahudi nüfusu,
büyük ölçüde azalmıştır. Lübnan’da 1967'den sonra 3.000 Yahudi olduğu iddia edilirken
İsrail'in 1982'de Lübnan'ı işgal etmesi ile birlikte Lübnan'daki Yahudi cemaatinin
nüfusunda da büyük oranda düşüş yaşanmıştır. 1982 İsrail'in Lübnan'ı işgalinin
ardından Vadi Ebu Cemil’de çatışmalara yaşanırken 1984 ile 1987 arasında Yahudi
cemaatinin önde gelen üyeleri, Şii EMEL milisleri tarafından kaçırılıp öldürülmüştür.
Günümüzde Lübnan'da yaşayan Lübnanlı Yahudilerin sayısı Lübnan-İsrail arasındaki
mevcut durumun hassasiyeti dolayısıyla tahminlere dayanmaktadır. Günümüzde 200
kadar Yahudi’nin yaşadığı ihtimal dahilinde olurken kamu hizmetlerinden yararlanmayıp
gizli yaşamayı tercih etmektedirler. Lübnan, yaşlı Yahudi nüfusunu bünyesinde
barındırmaktadır. Ancak Lübnan dışında da Amerika Birleşik Devletleri, Meksika,
Brezilya, İtalya, Fransa ve Kanada'da birçok Lübnanlı Yahudilerin yaşadığu
bilinmektedir. Lübnanlı kimliği, ilk nesil Lübnanlı Yahudilerde oranla baskın olurken
diasporada yaşayan ikinci ve üçüncü kuşak Lübnanlı Yahudilerde daha nadir
görülmektedir. Günümüzde Deyr’ül Kamer, harabe halinde olan Lübnan'daki en eski
sinagoga ev sahipliği yapmaktadır. Beyrut Sodeco Meydanı'nda Beth Elamen (علمينِ بيت (
Yahudi mezarlığı ve Vadi Ebu Cemil'de bulunan Magen Abraham Sinagogu ( ماغين كنيس
أبراهام (hala varlığını korumaktadır. Ancak Yukarıda verilen öz bağlamından hareketle
Lübnan’daki varlığı itibariyle Yahudiler hakkında kısıtlı bilgiler mevcuttur. Bu çalışmada
Modern Lübnan’daki tarihi seyir içerisinde dönemin arşiv kayıtları, telif ve tetkik eserleri
ile süreli yayınları incelenerek Lübnan’daki Yahudilerin varlığına ve faaliyetlerine dair
There was a problem loading this page.
Page 138 of 322
132 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
yeni bilgiler üretilecektir.
Anahtar Kelimeler: Lübnan’daki Yahudiler, Lübnanlı Yahudiler, Vadi Ebu Cemill,
Deyr’ül Kamer, Maghen Abraham Sinagogu.
JEWS IN MODERN OF LEBANON
Abstract: The historical existence of the Jews in Lebanon, who are described as
"Lebanese Jews" in modern Lebanon, recognized as one of the 18 religious groups in
the Lebanese Constitution, and guaranteed by the ninth article of the Lebanese
Constitution, dates back to the beginning of the 18th century. This group, who migrated
to the Shuf (الشوف (region in Lebanon and known as Andalusian Jews, settled in the
village of Deir al-Qamar (القمر دير (and its surroundings. According to the Beirut City
Yearbooks; They had a population of 1801 in 1894, 1908 in 1900, 2784 in 1909, 3431
in 1914 and around 3500 according to the 1932 census in Lebanon. The cities of Sidon
and Tripoli in the early 20th century; With Beirut becoming a trade center, Vadi el
Yahud, located in the center of Beirut, settled in Wadi Abu Jamil (جميل ابو وادي(, which is
known as the Valley of the Jews or the Jewish district. Over time, the Jews residing in
the Hamra (الحمرا (and Clémenceau (klɛmənsoʊ) quarters started to emigrate from
Lebanon with the establishment of Israel in 1948, the Arab-Israeli wars and the
Lebanese Civil Wars. After the 1967 Six Day War, the Jewish population in Lebanon
declined drastically. While it was claimed that there were 3,000 Jews in Lebanon after
1967, with Israel's invasion of Lebanon in 1982, the population of the Jewish
community in Lebanon also decreased significantly. Following the Israeli invasion of
Lebanon in 1982, while fighting took place in Wadi Abu Jamil, between 1984 and 1987,
prominent members of the Jewish community were kidnapped and killed by Shiite
EMEL militias. The number of Lebanese Jews living in Lebanon today is based on
estimates due to the sensitivity of the current situation between Lebanon and Israel.
While it is possible that up to 200 Jews live today, they prefer to live in secret rather
than using public services. Lebanon includes the elderly Jewish population. However, it
is known that many Lebanese Jews lived outside of Lebanon in the United States,
Mexico, Brazil, Italy, France and Canada. While Lebanese identity prevails over the first
generation of Lebanese Jews, it is less common among the second and third
generation Lebanese Jews living in the diaspora. Today, Deir al-Qamar is home to the
oldest synagogue in Lebanon, which is in ruins. The Beth Elamen (علمينِ بيت (Jewish
cemetery in Beirut Sodeco Square and the Maghen Abraham Synagogue ( ماغين كنيس
أبراهام (in the Wadi Abu Jamil still exist. However, based on the essence given above,
there is limited information about Jews due to their presence in Lebanon. In this study,
archive records, copyrights and research works and periodicals of the period will be
examined in the historical course of modern Lebanon, and new information will be
produced about the existence and activities of Jews in Lebanon.
Keywords: Jews in Lebanon, Lebanese Jews, Wadi Abu Jamil, Deyr'ül Kamer,
Maghen Abraham Synagogue.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
Page 142 of 322
136 Proceeding and Abstract Book
of the Fourth International Conference on Israel and Judaism Studies 2020
Doğaldır ki bir adım daha öteye gidilerek klasik bakış yönteminin durağanlığının
saçaklı ve değişken eksene evrilmesine çaba gösterilecektir.
THE CHANGING ISRAEL GEOPOLITICS ON THE AXIS OF THE
ZENGEZUR CORRIDOR
Abstract: Since the last period of the Ottoman Empire, the imperial geopolitics has
not attracted attention but has been changed / changed hands with hidden agendas in
the Zengezur region, which can lead to war on a world scale.
The massacres in Zengezur resulted in the massacre and migration of tens of
thousands of people settled in nearly 200 villages.
The founders of this new Republic of Turkey to pass through the hands of the
English rather than the active power of the USSR caucasus "temporary", they were
willing to be in the hands of the de-facto
Zengezur corresponds to one third of the area of Israel or Thrace.
It can be said that the region between Azerbaijan and Nakhchivan autonomous
region covers Göyce district in the north and the Arax, which enters the north of Iran for
45 km, and covers the barren land in the east and west of it a little over 7500 km2
However, the Karabakh region in the east of this region seems to be on the agenda
again with the victory of Azerbaijan as a result of the new occupation movement
initiated by Armenia.
USA pandemic outbreak and internal / external developments as yet unknown
consequences of writing between Russia and Turkey "deal" with the support of 44 days
by Azerbaijan in Nagorno-Karabakh, rather than taken back "ZENGEZUR" bringing u
the lead.
USA in northern Syria, Russia and Turkey in Salonika (called Mikha) to effectively
combat outpost with the PKK-PYD terrorists or guardian agreement engages
containment policies.
USA wants to keep Germany away from Russia economically in Europe.
In Turkey, the Caucasus and Russia Zengezur extending "harmony" with the impact
the USA elections and the pandemic appears to have led to the victory of Azerbaijan in
the shade.
However, this break in the Caucasus triggered another serious break in Israel's
long-term goals in the Middle East. Clearing the Zengezur "minefield" and breaking the
Turan lock is an important change that may hinder Israel's geopolitical goals.
This gate is of importance that can lead to the unification of a geography extending
from Hungary to China.
In this study, new developments will be discussed by looking at chronological
cause-effect relationships.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.
There was a problem loading this page.